8.html


<!-- saved from url=(0048)https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/ -->
<html xmlns:t="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:regexp="http://exslt.org/regular-expressions"><head><meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8">


<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1.0">
<style>
	  body {
	  font-family: Siddhanta;
	  }
	  .center {
	  text-align: center;
	  }
	  .vartika {
	  font-style: italic;
	  }
	  .paribhasha {
	  text-decoration: underline;
	  }
	  .dhatu {
	  font-weight: bold;
	  }
	  .sutra {
	  font-weight: bold;
	  }
	  .trailer {
	  font-style: italic;
	  }
	  table, th, td {
	  border: 1px solid black;
	  }
	</style>
</head>
<body>
<h1 class="center">सिद्धान्तकौमुदी</h1>
<h2 class="center chapter">॥ अथ स्वरप्रकरणम्‌ ॥</h2>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3650">3650:</span> अनुदात्तं पदमेकवर्जम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-158.html" title="AVG 6-1-158" target="_blank">6-1-158</a>)
      
<p> 
परिभाषेयं स्वरविधिविषया । यस्मिन्पदे यस्योदात्तः स्वरितो वा विधीयते तमेकमचं वर्जयित्वा शेषं 
तत्पदमनुदात्ताच्कं स्यात् । गोपायतं नः (गो॒पा॒यतं॑ नः) । अत्र सनाद्यन्ताः--<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK2304" title=" सनाद्यन्ता धातवः "><sup>2304</sup></a> इति धातुत्वे धातुस्वरेण यकाराकार उदात्तः शिष्टमनुदात्तम् ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">सति शिष्टस्वरबलीयस्त्वमन्यत्र विकरणेभ्य इति वाच्यम् </span> (वा) ॥ तेनोक्तोदाहरणे गुपेर्धातुस्वर आयस्य प्रत्ययस्वरश्च न शिष्यते । अन्त्रेति किम् । यज्ञं यज्ञम्भिवृधे गृणीतः (य॒ज्ञं य॑ज्ञम॒भिवृ॒धे गृ॑णी॒तः) । अत्र सति शिष्टोऽपि श्ना इत्यस्य स्वरो न शिष्यते किं तु तस एव ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3651">3651:</span> अनुदात्तस्य च यत्रोदात्तलोपः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-161.html" title="AVG 6-1-161" target="_blank">6-1-161</a>)
      
<p> 
यस्मिन्ननुदात्ते परे उदात्तो लुप्यते तस्योदात्तः स्यात् । देवीं वाचम् (दे॒वीं वाच॑म्) । अत्र ङीबुदात्तः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3652">3652:</span> चौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-222.html" title="AVG 6-1-222" target="_blank">6-1-222</a>)
      
<p> 
लुप्ताकारेऽञ्चतौ परे पूर्वस्यान्तोदात्तः स्यात् । उदात्तनिवृत्तिस्वरापवादः । देवद्रीचीं नयत देवयन्तः (दे॒व॒द्रीचीं॑ नयत देव॒यन्तः॑) ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">अतद्धित इति वाच्यम् </span> (वा) ॥ दाधीचः । माधूचः । प्रत्ययस्वर एवात्र ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3653">3653:</span> आमन्त्रितस्य च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-198.html" title="AVG 6-1-198" target="_blank">6-1-198</a>)
      
<p> 
आमन्त्रित स्यादिरुदात्तः स्यात् । अग्न इन्द्र वरुण मित्र देवाः (अग्न॒ इन्द्र॒ वरु॑ण॒ मित्र॒ देवाः॑) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3654">3654:</span> आमन्त्रितस्य च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-19.html" title="AVG 8-1-19" target="_blank">8-1-19</a>)
      
<p> 
पदात्परस्यापादादिस्थितस्यामन्त्रितस्य सर्वस्यानुदात्तः स्यात् । प्रागुक्तपाष्टस्यापवादोऽयमाष्टमिकः । इमं मे गङ्गे यमुने सरस्वति (इ॒मं मे॑ गङ्गे यमुने सरस्वति) । अपादादौ किम् । शुतुद्रि स्तोमम् (शुतु॑द्रि॒ स्तोम॑म्) । आमन्त्रितं पूर्वमविद्यमानवत् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK412" title=" आमन्त्रितं पूर्वमविद्यमानवत् "><sup>412</sup></a> । अग्न॒ इन्द्र॑ । अत्रेन्द्रादीनां निघातो न । पूर्वस्याविद्यमानत्वेन पदात्परत्वाभावात् । नामन्त्रिते समानाधिकरणे सामान्यवचनम् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK413" title=" नामन्त्रिते समानाधिकरणे सामान्यवचनम् "><sup>413</sup></a> समानाधिकरण आमन्त्रिते परे विशेष्यं पूर्वमविद्यमानवन्न । अग्ने तेजस्विन् (अग्ने॑ तेजस्विन्) । अग्ने त्रातः (अग्ने॑ त्रातः) । सामान्यवचनं किम् । पर्यायेषु मा भूत् । अघ्न्ये देवि सरस्वति (अघ्न्ये॑ देवि सरस्वति) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3655">3655:</span> सामान्यवचनं विभाषितं विशेषवचने </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-74.html" title="AVG 8-1-74" target="_blank">8-1-74</a>)
      
<p> 
अत्र भाष्यकृता बहुवचनमिति पूरितम् । सामान्यवचनमिति च पूर्वसूत्रे योजितम् । आमन्त्रितान्ते विशेषणे परे पूर्वं बहुवचनान्तमविद्यमानवद्वा । द्वेवीः पलुर्वीरुरु नः कृणोत (द्वेवीः॑ पलुर्वीरु॒रु नः॑ कृणोत) । अत्र देवीनां विशेषणं षडिति । देवाशरण्याः । इह द्वितीयस्य निघातो वैकल्पिकः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3656">3656:</span> सुबामन्त्रिते पराङ्गवत्स्वरे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/2-1-2.html" title="AVG 2-1-2" target="_blank">2-1-2</a>)
      
<p> 
सुबन्तमामन्त्रिते परे परस्याङ्गवत्स्वरे कर्तव्ये । द्रवत्पाणी शुभस्तपती (द्रव॑त्पाणी॒ शुभ॑स्पती) । शुभ इति शुभेः क्विबन्तात्षष्ठ्यन्तस्य परशरीरानुप्रवेशे पाष्ठिकमामन्त्रिताद्युदात्तत्वम् । न चाष्टमिको निघातः शङ्क्यः । पूर्वामन्त्रितस्याविद्यमानत्वेन पादादित्वात् । यत्ते दिवो दुहितर्मर्त भोजनम् (यत्ते॑ दिवो दुहितर्मर्त॒ भोज॑नम्) । इह दिवःशब्दस्याष्टमिको निघातः । परशुना वृश्चन् ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">षष्ठ्यामन्त्रितकारकवचनम् </span> (वा) ॥ षष्ठ्यन्तमामन्त्रितान्तं प्रति यत्कारकं तद्वाचकं चेति परिगणनं कर्तव्यमित्यर्थः । तेनह न । अयमग्ने जरिता (अ॒यम॑ग्ने जरि॒ता ) । एतेनाग्ने ब्रह्मणा (ए॒तेना॑ग्ने॒ ब्रह्म॑णा) । समर्थानुवृत्त्या वा सिद्धम् ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">पूर्वाङ्गवच्चेति वक्तव्यम् </span> (वा) ॥ आ ते पितर्मरुताम् (आ ते॑ पितर्मरुताम्) । प्रति त्वा दुहितर्दिवः (प्रति॑ त्वा दुहितर्दिवः) ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">अव्ययानां न </span> (वा) ॥ उच्चारधीयान ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">अव्ययीभावस्य त्विष्यते </span> (वा) ॥ उपाभ्यधीयान ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3657">3657:</span> उदात्तस्वरितयोर्यणः स्वरितोऽनुदात्तस्य </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-2-4.html" title="AVG 8-2-4" target="_blank">8-2-4</a>)
      
<p> 
उदात्तस्थाने स्वरितस्थाने च यो यण् ततः परस्यानुदात्तस्य स्वरितः स्यात् । अभ्यभि हि । स्वरितस्य यणः । खलप्व्याशा । अस्य स्वरितस्य त्रैपादिकत्वेनासिद्धत्वाच्छेषनिघातो न ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3658">3658:</span> एकादेश उदात्तेनोदात्तः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-2-5.html" title="AVG 8-2-5" target="_blank">8-2-5</a>)
      
<p> 
उदात्तेन सहैकादेश उदात्तः स्यात् । वोऽश्वाः । क्वावरं भरुतः (क्वाव॑रं भरुतः) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3659">3659:</span> स्वरितो वानुदात्ते पदादौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-2-6.html" title="AVG 8-2-6" target="_blank">8-2-6</a>)
      
<p> 
अनुदात्ते पदादौ परे उदात्तेन सहैकादेशः स्वरितो वा स्यात् । पक्षे पूर्वसूत्रेणोदात्तः । वी1दं ज्योतिर्ह्रदये (वी॑1॒दं॒ ज्योति॒र्हृद॑ये) । अस्य श्लोको दिवीयते (अस्य श्लोको॑ दि॒वीय॑ते) । व्यवस्थितविभाषात्वादिकारयोः स्वरितः । दीर्घप्रवेशे तूदात्तः । किं च एङः पदान्तात्-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK86" title=" एङः पदान्तादति "><sup>86</sup></a> इति पूर्वरूपे स्वरित एव । तेऽवदनम् (ते॑ऽवदनम्) । सो 3 यमागात् (सो॒ 3॒॑ यमागा॑त्) । उक्तं च प्रातिशाख्ये । इकारयोश्च प्रश्लेषे क्षैपाभिनिहतेषु चेति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3660">3660:</span> उदात्तादनुदात्तस्य स्वरितः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-4-66.html" title="AVG 8-4-66" target="_blank">8-4-66</a>)
      
<p> 
उदात्तात्परस्यानुदात्तस्य स्वरितः स्यात् । अग्निमीळे (अ॒ग्निमी॑ळे) । अस्याप्यसिद्धत्वाच्छेषनिघातो न । तमीशानासः (तमी॑शा॒नासः॑) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3661">3661:</span> नोदात्तस्वरितोदयमगार्ग्यकाश्यपगालवानाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-4-67.html" title="AVG 8-4-67" target="_blank">8-4-67</a>)
      
<p> 
उदात्तपरः स्वरितपरश्चानुदात्तः स्वरितो न स्यात् । गार्ग्यादिमते तु स्यादेव । प्रय आरुः (प्र य आ॒रुः) । वोश्वाः क्वा 1 भीशवः (वोश्वाः क्वा॑ 1॒ भीश॑वः) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3662">3662:</span> एकश्रुति दूरात्संबुद्धौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/1-2-33.html" title="AVG 1-2-33" target="_blank">1-2-33</a>)
      
<p> 
दूरात्संबोधने वाक्यमेकश्रुतिः स्यात् । त्रैस्वर्यापवादः । आगच्छ भो माणवक ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3663">3663:</span> यज्ञकर्मण्यजपन्यूङ्खसामसु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/1-2-34.html" title="AVG 1-2-34" target="_blank">1-2-34</a>)
      
<p> 
यज्ञक्रियायां मन्त्र एकश्रुतिः स्याज्जपादीन्वर्जयित्वा । अग्निर्मूधा (अ॒ग्निर्मू॒र्धा) । दिवः ककुत् (दि॒वः क॒कुत्) । यज्ञेति किम् । स्वनाध्यायकाले त्रैस्वर्यमेव । अजपेति किम् । ममाग्ने वर्चो विहवेष्वस्तु (ममा॑ग्ने॒ वर्चो॑ विह॒वेष्व॑स्तु) । जपो नाम उपांशुप्रयोगः । यथा जले निमग्नस्य । न्यूङ्खा नाम षोडश ओकाराः । गीतिषु सामाख्या ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3664">3664:</span> उच्चैस्तरां वा वषट्कारः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/1-2-35.html" title="AVG 1-2-35" target="_blank">1-2-35</a>)
      
<p> 
यज्ञकर्मणि वौषट्शब्द उच्चैसत्रां वा स्यादेकश्रुतिर्वा ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3665">3665:</span> विभाषा छन्दसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/1-2-36.html" title="AVG 1-2-36" target="_blank">1-2-36</a>)
      
<p> 
छन्दसि विभाषा एकश्रुतिः स्यात् । व्यवस्थितविभाषेयम् । संहितायां त्रैस्वर्यम् । ब्राह्मणे एकश्रुतिर्बह्वृचानाम् । अन्येषामपि यथासंप्रदायं व्यवस्था ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3666">3666:</span> न सुब्रह्मण्यायां स्वरितस्य तूदात्तः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/1-2-37.html" title="AVG 1-2-37" target="_blank">1-2-37</a>)
      
<p> 
सुब्रह्मण्याख्ये निगदे यज्ञकर्मणि <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3663" title=" यज्ञकर्मण्यजपन्यूङ्खसामसु "><sup>3663</sup></a> इति विभाषा छन्दसि <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3635" title=" कःकरत्करतिकृधिकृतेष्वनदितेः 		"><sup>3635</sup></a> इति च प्राप्ता एकश्रुतिर्न स्यात्स्वरितस्योदात्तश्च स्यात् । सुब्रह्मण्यो3म् ॥ (सुब्रह्मणि साधुरिति यत् । न च एकादेश उदात्तोनोदात्तः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3658" title=" एकादेश उदात्तेनोदात्तः "><sup>3658</sup></a> इति सिद्धे पुनरत्रेमुदात्तविधानं व्यर्थमिति वाच्यम् । तत्रानुदात्त इत्यस्यानुवृत्तेः ॥<span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">असावित्यन्तः </span> (वा) ॥ तस्मिन्नेव निगदे प्रथमान्तस्यान्त उदात्तः स्यात् । गार्ग्यो यजते । ञित्त्वात्प्राप्त आद्युदात्तोऽनेन बाध्यते ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">अमुष्येत्यन्तः </span> (वा) ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">स्यान्तस्योपोत्तमं च </span> (वा) ॥ चादन्तस्येन द्वावुदात्तौ । गार्ग्यस्य पिता यजते ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">वा नामधेयस्य </span> (वा) ॥ स्यान्तस्य नामधेयस्य उपोत्तममुदात्तं वा स्यात् । देवदत्तस्य पिता यजते ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3667">3667:</span> देवब्रह्मणोरनुदात्तः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/1-2-38.html" title="AVG 1-2-38" target="_blank">1-2-38</a>)
      
<p> 
अनयोः स्वरितस्यानुदात्तः स्यात्सुब्रह्मण्यायाम् । देवाब्रह्माण आगच्छत ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3668">3668:</span> स्वरितात्संहितायामनुदात्तानाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/1-2-39.html" title="AVG 1-2-39" target="_blank">1-2-39</a>)
      
<p> 
स्वरितात्परेषामनुदात्तानां संहितायामेकश्रुति स्यात् । इमं मे गङ्गे यमुने सरस्वति (इ॒मं मे॑ गङ्गे यमुने सरस्वति) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3669">3669:</span> उदात्तस्वरितपरस्य सन्नतरः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/1-2-40.html" title="AVG 1-2-40" target="_blank">1-2-40</a>)
      
<p> 
उदात्तस्वरितौ परौ यस्मात्तस्यानुदात्तस्यादात्ततरः स्यात् । सरस्वति शुतुद्रि (सरस्वति॒ शुतु॑द्रि) । व्यचक्षयत्स्वः (व्य॑चक्षय॒त्स्वः॑) । तस्य परमाम्रेडितम् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK83" title=" तस्य परमाम्रेडितम् "><sup>83</sup></a> ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3670">3670:</span> अनुदात्तं च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-3.html" title="AVG 8-1-3" target="_blank">8-1-3</a>)
      
<p> 
द्विरुक्तस्य परं रूपमनुदात्तं स्यात् । दिवे दिवे (दि॒वे दि॑वे) ॥ इति साधारणस्वराः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3671">3671:</span> धातोः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-162.html" title="AVG 6-1-162" target="_blank">6-1-162</a>)
      
<p> 
अन्त उदात्तः स्यात् । गोपायतं नः (गो॒पा॒यतं॑ नः) । असि सत्यः (असि॑ स॒त्यः) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3672">3672:</span> स्वपादिहिंसामच्यनिटि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-188.html" title="AVG 6-1-188" target="_blank">6-1-188</a>)
      
<p> 
स्वपादीनां हिंसेश्चानिठ्यजादौ लसार्वधातुके परे आदिरुदात्तो वा स्यात् । स्वपादिरदाद्यन्तर्गणः । स्वपन्ति । श्वसन्ति । हिंसन्ति । पक्षे प्रत्ययस्वरेण मध्योदात्तता । क्ङित्येवेष्यते । नेह स्वपानि । हिनसानि ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3673">3673:</span> अभ्यस्तानामादिः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-189.html" title="AVG 6-1-189" target="_blank">6-1-189</a>)
      
<p> 
अनिठ्यजादौ लसार्वधातुके परे अभ्यस्तानामादिरुदात्तः । ये ददति प्रिया वसु (ये दद॑ति प्रि॒या वसु॑) । परत्वाच्चित्स्वरमयं बाधते । दधाना इन्द्रे दधाना इन्द्रे ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3674">3674:</span> अनुदात्ते च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-190.html" title="AVG 6-1-190" target="_blank">6-1-190</a>)
      
<p> 
अविद्यमानोदात्ते लसार्वधातुके परेऽभ्यस्तानामादिरुदात्तः । दधासि रत्नं द्रविणं च दाशुषे (दधा॑सि॒ रत्नं॒ द्रवि॑णं च दा॒शुषे॑) ।	
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3675">3675:</span> भीह्रीभृहुमदजनधनदरिद्राजागरां प्रत्ययात्पूर्वं पिति </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-192.html" title="AVG 6-1-192" target="_blank">6-1-192</a>)
      
<p> 
भीप्रभृतीनामभ्यस्तानां पिति लसार्वधातुके परे प्रत्ययात्पूर्वमुदात्तं स्यात् । योऽग्निहोत्रं जुहोति (यो॑ऽग्निहो॒त्रं जु॒होति॑) । मत्तु नः परिज्मा (म॒मत्तु॑ नः॒ परि॑ज्मा) । माता यद्वीरं दधनत् (मा॒ता यद्वी॒रं द॒धनत्) । जागर्षित्वम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3676">3676:</span> लिति </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-193.html" title="AVG 6-1-193" target="_blank">6-1-193</a>)
      
<p> 
प्रत्ययात्पूर्वमुदात्तम् । चिकीर्षकः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3677">3677:</span> आदिर्णमुल्यन्यतरस्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-194.html" title="AVG 6-1-194" target="_blank">6-1-194</a>)
      
<p> 
अभ्यस्तानामादिरुदात्तो वा णमुलि परे लोलूयंलोलूयम् । पक्षे लित्स्वरः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3678">3678:</span> अचः कर्तृयकि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-195.html" title="AVG 6-1-195" target="_blank">6-1-195</a>)
      
<p> 
उपदेशेऽजन्तानां कर्तृयकि परे आदिरुदात्तो वा । लूयते केदारः स्वयमेव ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3679">3679:</span> चङ्यन्यतरस्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-218.html" title="AVG 6-1-218" target="_blank">6-1-218</a>)
      
<p> 
चङन्ते धातावुपोत्तममुदात्तं वा । मा हि चीकरताम् । धात्वकार उदात्तः । पक्षान्तरे चङुदात्तः ॥ इति धातुस्वराः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3680">3680:</span> कर्षात्वतो घञोन्त उदात्तः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-159.html" title="AVG 6-1-159" target="_blank">6-1-159</a>)
      
<p>
कर्षतेर्धातोराकारवतश्च घञन्तस्यान्त उदात्तः स्यात् । कर्षः । शपा निर्देशात्तुदादेराद्युदात्त एव । कर्षः । पाकः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3681">3681:</span> उञ्छादीनां च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-160.html" title="AVG 6-1-160" target="_blank">6-1-160</a>)
      
<p>
अन्त उदात्तः स्यात् । उञ्छादिषु युगशब्दो घञन्तोऽगुणो निपात्यते कालविशेषे रथाद्यवयवे च । वैश्वानरः कुशिकेभिर्युगेयुगे (वै॒श्वा॒न॒रः कु॑शि॒केभि॑र्यु॒गेयु॑गे) । अन्यत्र योगेयोगे तवस्तरम् (योगे॑योगे त॒वस्त॑रम्) । भक्षशब्दो घञन्तः । गावः सोमस्य तवस्तरम् (गावः॒ सोम॑स्य त॒वस्त॑रम्) । भक्षशब्दो घञन्तः । गावः सोमस्य प्रथमस्य भक्षः (गावः॒ सोम॑स्य प्रथ॒मस्य॑ भ॒क्षः) । उत्तमशश्वत्तमावपि । उदुत्तमं वरुण (उदु॑त्त॒मं व॑रुण) । शश्वत्तममीलते (श॒श्व॒त्त॒ममी॑लते) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3682">3682:</span> चतुरः शसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-167.html" title="AVG 6-1-167" target="_blank">6-1-167</a>)
      
<p>
चतुरोन्त उदात्तः शसि परे । चतुरः कल्पयन्तः । अचि र-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK299" title=" अचि र ऋतः "><sup>299</sup></a> इति रादेशस्य पूर्वविधौ स्थानिवत्त्वान्नेह । चतस्रः पश्य । चतेरुरन् । नित्त्वादाद्युदात्तता ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3683">3683:</span> झल्युपोत्तमम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-180.html" title="AVG 6-1-180" target="_blank">6-1-180</a>)
      
<p>
षट्त्रिचतुर्भ्यो या झलादिर्विभक्तिस्तदन्ते पदे उपोत्तममुदात्तं स्यात् । अध्वर्युभिः पञ्चभिः (अ॒ध्व॒र्युभिः॑ प॒ञ्चभिः॑) । नवभिर्वाजैर्नवती (न॒वभि॑र्वाजै॑र्नव॒ती) । च (च॑) । सप्तम्भोजायमानः (स॒प्तम्भो॒जाय॑मानः) । आदशभिर्विवस्वतः (आद॒शभि॑र्वि॒वस्व॑तः) । उपोत्तमं किम् । आषड्भिर्हूयमानः (आष॒ड्भिर्हू॒यमानः) । विश्वैर्दवैस्त्रिभिः (विश्वैर्दे॒वैस्त्रि॒भिः॑) । झलि किम् । नवानां नवतीनाम् (न॒वा॒नां न॑वती॒नाम्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3684">3684:</span> विभाषा भाषायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-189.html" title="AVG 6-1-189" target="_blank">6-1-189</a>)
      
<p>
उक्तविषये ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3685">3685:</span> सर्वस्य सुपि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-191.html" title="AVG 6-1-191" target="_blank">6-1-191</a>)
      
<p>
सुपि परे सर्वशब्दस्यादिरुदात्तः स्यात् । सर्वे नन्दन्ति यशसा (सर्वे॑ नन्दन्ति य॒शसा॑) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3686">3686:</span> ञ्नित्यादिर्नित्यम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-197.html" title="AVG 6-1-197" target="_blank">6-1-197</a>)
      
<p>
ञिदन्तस्य चादिरुदात्तः स्यात् । यस्मिन्विश्वानि पौंस्या (यस्मि॒न्विश्वा॑नि॒ पौंस्या॑) । पुंसः कर्मणि ब्राह्मणादित्वात् ष्यञ् । सुते दधिष्व नश्चनः (सु॒ते द॑धिष्व न॒श्चनः॑) । चायतेरसुन् । चायेरन्ने ह्रस्वश्च <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%89639" title=" चायतेरन्ने ह्रस्वश्च "><sup>उ639</sup></a> इति चकारादसुनो नुडागमश्च ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3687">3687:</span> पथिमथोः सर्वनामस्थाने </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-199.html" title="AVG 6-1-199" target="_blank">6-1-199</a>)
      
<p>
आदिरुदात्तः स्यात् । अयं पन्थाः (अ॒यं पन्थाः॑) सर्वनामस्थाने किम् । ज्योतिष्मः पथो रक्ष (ज्योति॑ष्मतः प॒थो र॑क्ष) । उदात्तनिवृत्तिस्वरेणान्तोदात्तं पदम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3688">3688:</span> अन्तश्च तवैयुगपत् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-200.html" title="AVG 6-1-200" target="_blank">6-1-200</a>)
      
<p>
तवैप्रत्ययान्तस्याद्यन्तौ युगपदाद्युदात्तौ स्तः । हर्षसे दातवा उ (हर्षसे॒ दात॒वा उ॑) । 
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3689">3689:</span> क्षयो निवासे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-201.html" title="AVG 6-1-201" target="_blank">6-1-201</a>)
      
<p>
आद्युदात्तः स्यात् । स्वे क्षये शुचिव्रत (स्वे क्षये॑ शुचिव्रत) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3690">3690:</span> जयः करणम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-202.html" title="AVG 6-1-202" target="_blank">6-1-202</a>)
      
<p>
करणवाची जयशब्द आद्युदात्तः स्यात् । जयत्यनेन जयोऽश्वः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3691">3691:</span> वृषादीनां च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-203.html" title="AVG 6-1-203" target="_blank">6-1-203</a>)
      
<p>
आदिरुदात्तः । आकृतिगणोऽयम् । वाजेभिर्वाजिनीवती (वाजे॑भिर्वा॒जिनी॑वती) । इन्द्रं वाणीः (इन्द्रं(आ) वाणीः॑) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3692">3692:</span> संज्ञायामुपमानम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-204.html" title="AVG 6-1-204" target="_blank">6-1-204</a>)
      
<p>
उपमान शब्दः संज्ञायामाद्युदात्तः । चञ्चेव चञ्चा । कनोऽत्र लुप् । एतदेव ज्ञापयति क्वचित्स्वरविधौ 
प्रत्ययलक्षणं नेति । संज्ञायां किम् । अग्निर्माणवकः । उपमानं किम् । जैत्रः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3693">3693:</span> निष्ठा च द्व्यजनात् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-205.html" title="AVG 6-1-205" target="_blank">6-1-205</a>)
      
<p> 
निष्ठान्तस्य द्व्यचः संज्ञायामादिरुदात्तो न त्वाकारः । दत्तः । द्व्यच् किम् । चिन्तितः । अनात्किम् । त्रातः । संज्ञायामित्यनुवृत्तेर्नेह । कृतम् । हृतम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3694">3694:</span> शुष्कधृष्टौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-206.html" title="AVG 6-1-206" target="_blank">6-1-206</a>)
      
<p> 
एतावाद्युदात्तौ स्तः । असंज्ञार्थमिदम् । अत सं न शुष्कम् (अत॒ सं न शुष्क॑म् ) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3695">3695:</span> आशितः कर्ता </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-207.html" title="AVG 6-1-207" target="_blank">6-1-207</a>)
      
<p> 
कर्तृवाची आशितशब्द आद्युदात्तः । कृषन्नित्फाल आशितम् (कृ॒षन्नित्फाल॒ आशि॑तम्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3696">3696:</span> रिक्ते विभाषा </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-208.html" title="AVG 6-1-208" target="_blank">6-1-208</a>)
      
<p> 
रिक्तशब्दे वाऽऽदिरुदात्तः । रिक्तः । संज्ञायां तु निष्टा च द्व्यजनात् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3693" title=" निष्ठा च द्व्यजनात् "><sup>3693</sup></a> इति नित्यमाद्युदात्तत्वं पूर्वविप्रतिषेधेन ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3697">3697:</span> जुष्टार्पिते च छन्दसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-209.html" title="AVG 6-1-209" target="_blank">6-1-209</a>)
      
<p> 
आद्युदात्ते वा स्तः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3698">3698:</span> नित्यं मन्त्रे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-210.html" title="AVG 6-1-210" target="_blank">6-1-210</a>)
      
<p> 
एतत्सूत्रं शक्यमकर्तुम् । जुष्टो दमूनाः (जुष्टो॒ दमू॑नाः) । षळर आहुरर्पितम् (षळ॑र आहु॒रर्पि॑तम्) । इत्यादेः पूर्वेणैव सिद्धेः । छन्दसि पाठस्य व्यवस्थिततया विपरीतापादनायोगात् । अर्पिताः षर्ष्टिर्न च लाचलासः (अ॒र्पि॒ताः ष॒र्ष्टिर्न च॑लाच॒लासः॑) । इत्यत्रान्तोदात्तदर्शनाच्च ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3699">3699:</span> युष्मदस्मदोर्ङसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-211.html" title="AVG 6-1-211" target="_blank">6-1-211</a>)
      
<p> 
आदिरुदात्तः स्यात् । नहिषस्तव नो मम ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3700">3700:</span> ङयि च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-212.html" title="AVG 6-1-212" target="_blank">6-1-212</a>)
      
<p> 
तुभ्यं हिन्वानः (तुभ्यं॑ हिन्वा॒नः) । मद्यं वातः पवताम् (मद्यं॒ वातः॑पवताम्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3701">3701:</span> यतोऽनावः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-213.html" title="AVG 6-1-213" target="_blank">6-1-213</a>)
      
<p> 
यत्प्रत्ययान्तस्य द्व्यच आदिरुदात्तो नावं विना । यञ्जन्त्यस्य काम्या (यु॒ञ्जन्त्य॑स्य काम्या॑) । कमेर्णिङन्तादचो यत् । झ्र्अनावः किम् । नवतिं नाव्यानाम् (न॒व॒तिं ना॒व्याना॑म्) ।ट	
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3702">3702:</span> ईडवन्दवृशंसदुहां ण्यतः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-214.html" title="AVG 6-1-214" target="_blank">6-1-214</a>)
      
<p> 
एषां ण्यदन्तानामादिरुदात्तः । ईड्यो नूतनैरुत (ईड्यो॒ नूत॑नैरु॒त) । आजुह्वान ईड्यो (आ॒जुह्वा॑न॒ ईड्यो॒) । श्रेष्ठं नो धेहिवार्यम् (श्रेष्ठं नो धेहि॒ वार्यम्) । उक्थमिन्द्राय शंस्यम् (उक्थमिन्द्रा॑य॒ शंस्य॑म्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3703">3703:</span> विभाषा वेण्विन्धानयोः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-215.html" title="AVG 6-1-215" target="_blank">6-1-215</a>)
      
<p> 
आदिरुदात्तो वा । इन्थानो अग्निम् (इन्धा॑नो अ॒ग्निम्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3704">3704:</span> त्यागरागहासकुहश्वठक्रथानाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-216.html" title="AVG 6-1-216" target="_blank">6-1-216</a>)
      
<p> 
आदिरुदात्तो वा । आद्यास्त्रयो घञन्ताः । त्रयः पचाद्यजन्ताः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3705">3705:</span> मतोः पूर्वमात्संज्ञायां स्त्रियाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-219.html" title="AVG 6-1-219" target="_blank">6-1-219</a>)
      
<p> 
मतोः पूर्वमाकार उदात्तः स्त्रीनाम्नि । उदुम्बरावती । शरावती ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3706">3706:</span> अन्तोऽवत्याः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-220.html" title="AVG 6-1-220" target="_blank">6-1-220</a>)
      
<p> 
अवतीशब्दस्यान्त उदात्तः । वेत्रवती । ङीपः पित्त्वादनुदात्तत्वं प्राप्तम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3707">3707:</span> ईवत्याः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-221.html" title="AVG 6-1-221" target="_blank">6-1-221</a>)
      
<p> 
ईवत्यन्तस्यापि प्राग्वत् । अहीवती । मुनीवती ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि1">फि1:</span> फिषोऽन्त उदात्तः </span>
	(10-1-1)
      
<p>
प्रातिपदिकं फिट्‌ । तस्यान्त उदात्तः स्यात्‌ । उच्चैः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि2">फि2:</span> पाटलापालङ्काम्बासागरार्थानाम्‌ </span>
	(10-1-2)
      
<p>
एतदर्थानामन्त उदात्तः । 'पाटला' 'फलेरुहा' 'सुरूपा' 'पाकला' इति पर्यायाः । लघावन्ते-- <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF42" title=" लघावन्ते द्वयोश्च बह्वषो गुरुः "><sup>फि42</sup></a> इति प्राप्ते । 'अपालङ्क' 'व्याधिघात' 'आरेवत' 'आरग्वध' इति पर्यायाः । अम्बार्थः । माता । 'उनर्वन्नन्तानाम्‌' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF32" title=" उनर्वन्नन्तानाम्‌ "><sup>फि32</sup></a> इत्याद्युदात्तत्वे प्राप्ते । सागरः । समुद्रः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि3">फि3:</span> गेहार्थानामस्त्रियाम्‌ </span>
	(10-1-3)
      
<p>
गेहम्‌ । 'नब्विषयस्य--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF26" title=" नब्विषयस्यानिसन्तस्य "><sup>फि26</sup></a> इति प्राप्ते । 'अस्त्रियाम्‌' किम्‌ । शाला । आद्युदात्तोऽयम्‌ । इहैव पर्युदासाज्ज्ञापकात्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि4">फि4:</span> गुदस्य च </span>
	(10-1-4)
      
<p>
अन्त उदात्तः स्यान्न तु स्त्रियाम्‌ । गुदम्‌ । 'अस्त्रियाम्‌' किम्‌ 'आमन्त्रेभ्य॑स्ते॒ गुदा॑भ्यः' ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि5">फि5:</span> ध्यपूर्वस्य स्त्रीविषयस्य </span>
	(10-1-5)
      
<p>
धकारयकारपूर्वो योऽन्त्योच्स उदात्तः । अन्तर्धा । 'स्त्रीविषयवर्ण--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF43" title=" स्त्रीविषयवर्णाक्षुपूर्वाणाम्‌ "><sup>फि43</sup></a> इति प्राप्ते । छा॒या । मा॒या । जा॒या । 'यान्तस्यान्त्यात्पूर्वम्‌' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF62" title=" यान्तस्यान्त्यात्पूर्वम्‌ "><sup>फि62</sup></a> इत्याद्युदात्तत्वे प्राप्ते । 'स्त्री' इति किम्‌ । बाह्यम्‌ । यञन्तत्वादाद्युदात्तत्वम्‌ । 'विषयग्रहणम्‌' किम्‌ । इभ्या । क्षत्रिया । 'यतोऽनावः' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3701" title=" यतोऽनावः "><sup>3701</sup></a> इत्याद्युदात्त इभ्यशब्दः । क्षत्रियशब्दस्तु 'यान्तस्यान्त्यात्पूर्वम्‌' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF62" title=" यान्तस्यान्त्यात्पूर्वम्‌ "><sup>फि62</sup></a> इति मध्योदात्तः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि6">फि6:</span> खान्तस्याश्मादेः </span>
	(10-1-6)
      
<p>
नखम्‌ । उखा । सुखम्‌ । दुःखम्‌ । नखस्य 'स्वाङ्गशिटाम्‌--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF29" title=" स्वाङ्गशिटामदन्तानाम्‌ "><sup>फि29</sup></a> इत्याद्युदात्तत्वे प्राप्ते । उखा नाम भाण्डविशेषः । तस्य कृत्रिमत्वात्‌ 'खय्युवर्णं कृत्रिमाख्या चेत्‌' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF31" title=" खय्युवर्णं कृत्रिमाख्या चेत्‌ "><sup>फि31</sup></a> इत्युवर्णस्योदत्तत्वे प्राप्ते । सुखदुःखयोः 'नब्विषयस्य--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF26" title=" नब्विषयस्यानिसन्तस्य "><sup>फि26</sup></a> इति प्राप्ते । 'अश्मादेः किम्‌ । शिखा । मुखम्‌ । मुखस्य 'स्वाङ्गशिटाम्‌--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF29" title=" स्वाङ्गशिटामदन्तानाम्‌ "><sup>फि29</sup></a> इति वा आद्युदात्तत्वम्‌ । शिखायास्तु 'शीङः खो निद्ध्रस्वश्च' इत्युणादिषु नित्त्वोक्तेरन्तरङ्गत्वाट्टापः प्रागेव 'स्वाङ्गशिटाम्‌--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF29" title=" स्वाङ्गशिटामदन्तानाम्‌ "><sup>फि29</sup></a> इति वा बोध्यम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि7">फि7:</span> बंहिष्ठवत्सर्तिशत्थानाम्‌ </span>
	(10-1-7)
      
<p>
एषामन्त उदात्तः स्यात्‌ । अतिशयेन बहुलो बंहिष्ठः । नित्त्वादाद्युदात्तत्वे प्राप्ते । 'बंहिष्ठै॑रश्वै॑ः सु॒वृता॒ रथे॒न । 'यद्बंहिष्ठं नाति॒विधे॑ इत्यादौ व्यत्ययादाद्युदात्तः । संवत्सरः । अव्ययपूर्वपदप्रकृतिस्वरोऽत्र बाध्यत इत्याहुः । सप्ततिः । अशीतिः । 'लघावन्ते--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF42" title=" लघावन्ते द्वयोश्च बह्वषो गुरुः "><sup>फि42</sup></a> इति प्राप्ते । चत्वारिंशत्‌ । इहापि प्राग्वत्‌ । 'अभ्यू॑र्ण्वाना प्र॑भृ॒थस्या॒योः' । अव्ययपूर्वपदप्रकृतिस्वरोऽत्र बाध्यत इत्याहुः । थाथादिसूत्रेण गतार्थमेतत्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि8">फि8:</span> दक्षिणस्य साधौ </span>
	(10-1-8)
      
<p>
अन्त उदात्तः स्यात्‌ । साधुवाचित्वाभावे तु व्यवस्थायां सर्वनामतया 'स्वाङ्गशिटाम्‌--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF29" title=" स्वाङ्गशिटामदन्तानाम्‌ "><sup>फि29</sup></a> इत्याद्युदातः । अर्थान्तरे तु 'लघावन्ते--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF42" title=" लघावन्ते द्वयोश्च बह्वषो गुरुः "><sup>फि42</sup></a> इति गुरुरुदात्तः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि9">फि9:</span> स्वाङ्गाख्यायामादिर्वा </span>
	(10-1-9)
      
<p>
इह दक्षिणस्याद्यन्तौ पर्यायेणोदात्तौ स्तः । दक्षिणो बाहुः । 'आख्याग्रहणम्‌' किम्‌ । प्रत्यङ्मुखस्यासीनस्य वामपाणिर्दक्षिणो भवति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि10">फि10:</span> छन्दसि च </span>
	(10-1-10)
      
<p>
अस्वाङ्गार्थमिदम्‌ । दक्षिणः । इह पर्यायेणाद्यन्तावुदात्तौ ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि11">फि11:</span> कृष्णस्यामृगाख्या चेत् </span>
	(10-1-11)
      
<p>
अन्त उदात्तः । 'वर्णानां तण--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF33" title=" वर्णानां तणतिनितान्तानाम्‌ "><sup>फि33</sup></a> इत्याद्युदात्तत्वे प्राप्ते अन्तोदत्तो विधीयते । कृष्णानां व्रीहीणां । 'कृ॒ष्णो॑ नोनाव वृष॒भः' । मृगाख्यायां तु । कृष्णो रात्र्यै ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि12">फि12:</span> वा नामधेयस्य </span>
	(10-1-12)
      
<p>
कृष्णस्येत्येव । 'अ॒यं वा॑ कृ॒ष्णो अ॑श्विना' । कृष्णर्षिः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि13">फि13:</span> शुक्लगौरयोरादिः </span>
	(10-1-13)
      
<p>
नित्यमुदात्तः स्यादित्येके । वेत्यनुवर्तत इति तु युक्तम्‌ । 'सरो॑ गौ॒रो य॒था॒ वा' इत्यत्रान्तोदात्तत्वदर्शनात्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि14">फि14:</span> अङ्गुष्ठोदकबकवशानां छन्दस्यन्तः </span>
	(10-1-14)
      
<p>
अङ्गुष्ठस्य 'स्वाङ्गानामकुर्वादीनाम्‌' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF52" title=" स्वाङ्गानामकुर्वादीनाम्‌ "><sup>फि52</sup></a> इति द्वितीयस्योदात्तत्वे प्राप्तेऽन्तोदात्तर्थ आरम्भः । वशाग्रहणं नियमार्थं छन्दस्येवेति । तेन लोक आद्युदात्ततेत्याहुः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि15">फि15:</span> पृष्ठस्य च </span>
	(10-1-15)
      
<p>
छन्दस्यन्त उदात्तः स्याद्वा भाषायाम्‌ । पृष्ठम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि16">फि16:</span> अर्जुनस्य तृणाख्या चेत्‌ </span>
	(10-1-16)
      
<p>
'उनर्वन्नन्तानाम्‌' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF32" title=" उनर्वन्नन्तानाम्‌ "><sup>फि32</sup></a> इत्याद्युदात्तस्यापवादः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि17">फि17:</span> आर्यस्य स्वाम्याख्या चेत्‌ </span>
	(10-1-17)
      
<p>
'यान्तस्यान्त्यात्पूर्वम्‌' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF62" title=" यान्तस्यान्त्यात्पूर्वम्‌ "><sup>फि62</sup></a> इति 'यतोऽनावः' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3701" title=" यतोऽनावः "><sup>3701</sup></a> इति वाद्युदात्ते प्राप्ते वचनम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि18">फि18:</span> आशाया अदिगाख्या चेत्‌ </span>
	(10-1-18)
      
<p>
दिगाख्याव्यावृत्त्यर्थमिदम्‌ । अत एव ज्ञापकाद्दिकपर्यायस्याद्युदात्तता । 'इन्द्र॒ आशा॑भ्य॒स्परि॒' ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि19">फि19:</span> नक्षात्राणामब्विषयाणाम्‌ </span>
	(10-1-19)
      
<p>
अन्त उदात्तः स्यात्‌ । आश्लेषानुराधादीनां 'लघावन्ते--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF42" title=" लघावन्ते द्वयोश्च बह्वषो गुरुः "><sup>फि42</sup></a> इति प्राप्ते ज्येष्ठाश्रविष्ठाधनिष्ठानामिष्ठन्नन्तत्वेनाद्युदात्ते प्राप्ते वचनम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि20">फि20:</span> न कुपूर्वस्य कृत्तिकाख्या चेत्‌ </span>
	(10-1-20)
      
<p>
अन्त उदात्तो न । कृत्तिका नक्षत्रम्‌ । केचित्तु कुपूर्वो य आप्तद्विषयाणामिति व्याख्याय 'आर्यिका' 'बहुलिका' इत्यत्राप्यन्तोदात्तो नेत्याहुः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि21">फि21:</span> घृतादीनां च </span>
	(10-1-21)
      
<p>
अन्त उदात्तः । 'घृ॒तं मि॑मिक्षे' । आकृतिगणोऽयम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि22">फि22:</span> ज्येष्ठकनिष्ठयोर्वयसि </span>
	(10-1-22)
      
<p>
अन्त उदात्तः स्यात्‌ । 'ज्ये॒ष्ठ आ॑ह चमसा' । 'कनिष्ठ आह चतुरः' । 'वयसि' किम्‌ । ज्येष्ठः श्रेष्ठः । कनिष्ठोऽल्पिकः । इह नित्त्वादाद्युदात्त एव ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि23">फि23:</span> बिल्वतिष्ययोः स्वरितो वा </span>
	(10-1-23)
      
<p>
अनयोरन्तः स्वरितो वा स्यात्‌ । पक्ष उदात्तः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि24">फि24:</span> अथादिः प्राक्‌ शकटेः </span>
	(10-2-24)
      
<p>
अधिकारोऽयम्‌ । 'शकटिशकट्योः--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF69" title=" शकटिशकट्योरक्षरक्षरं पर्यायेण "><sup>फि69</sup></a> इति यावत्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि25">फि25:</span> ह्रस्वान्तस्य स्त्रीविषयस्य </span>
	(10-2-25)
      
<p>
आदिरुदात्तः स्यात्‌ । बलिः । तनुः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि26">फि26:</span> नब्विषयस्यानिसन्तस्य </span>
	(10-2-26)
      
<p>
'व॒ने न वा॒ यः' । इसन्तस्य तु सर्पिः । नब्नपुंसकम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि27">फि27:</span> तृणधान्यानां च द्व्यषाम्‌ </span>
	(10-2-27)
      
<p>
द्व्यचामित्यर्थः । कुशाः । काशाः । माषाः । तिलाः । बह्वचां तु गोधूमाः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि28">फि28:</span> न्रः सङ्ख्यायाः </span>
	(10-2-28)
      
<p>
पञ्च । चत्वारः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि29">फि29:</span> स्वाङ्गशिटामदन्तानाम्‌ </span>
	(10-2-29)
      
<p>
शिट्‌ सर्वनाम । 'कर्णा॑भ्या॒ं चुबु॑का॒दधि॑' । 'विश्वो॒ विहा॑य ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि30">फि30:</span> प्राणिनां कुपूर्वम्‌ </span>
	(10-2-30)
      
<p>
कवर्गात्पूर्व आदिरुदात्तः । काकः । वृकः । 'शुके॑षु मे' । 'प्राणिनाम्‌' किम्‌ । 'क्षीरं सर्पिर्मधूदकम्‌' । कुपूर्वङ्किम् धनुः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि31">फि31:</span> खय्युवर्णं कृत्रिमाख्या चेत्‌ </span>
	(10-2-31)
      
<p>
खयि पर उवर्णमुदात्तं स्यात्‌ । कन्दुकः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि32">फि32:</span> उनर्वन्नन्तानाम्‌ </span>
	(10-2-31)
      
<p>
उन । 'वरु॑णं वो रि॒शाद॑सम्‌' । ऋ । 'स्वसा॑रं त्वा कृणवै॒ । वन्‌ । 'पीवा॑नं मेषम्‌' ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि33">फि33:</span> वर्णानां तणतिनितान्तानाम्‌ </span>
	(10-2-33)
      
<p>
आदिरुदात्तः । एतः । हरिणः । शितिः । पृश्निः । हरित्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि34">फि34:</span> ह्रस्वान्तस्य ह्रस्वमनृताच्छील्ये </span>
	(10-2-34)
      
<p>
ऋद्वर्जं ह्रस्वान्तस्यादिभूतं ह्रस्वमुदात्तं स्यात्‌ । मुनिः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि35">फि35:</span> अक्षस्यादेवनस्य </span>
	(10-2-35)
      
<p>
आदिरुदात्तः । 'तस्य॒ नाक्ष॑ः' । देवने तु 'अ॒क्षैर्मा दी॑व्यः' ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि36">फि36:</span> अर्धस्यासमद्योतने </span>
	(10-2-36)
      
<p>
अर्धो ग्रामस्य । समेंऽशके तु अर्धं पिप्पल्याः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि37">फि37:</span> पीतद्र्वर्थानाम्‌ </span>
	(10-2-37)
      
<p>
आदिरुदात्तः । पीतद्रुः सरलः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि38">फि38:</span> ग्रामादीनां च </span>
	(10-2-38)
      
<p>
ग्रामः । सोमः । यामः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि39">फि39:</span> लुबन्तस्योपमेयनामधेयस्य </span>
	(10-2-39)
      
<p>
चञ्चेव चञ्चा । 'स्फिगन्तस्य' इति पाठान्तरम्‌ । स्फिगिति लुपः प्राचां संज्ञा ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि40">फि40:</span> न वृक्षपर्वतविशेषव्याघ्रसिंहमहिषाणाम्‌ </span>
	(10-2-40)
      
<p>
एषामुपमेयनाम्नामादिरुदात्तोअ न । ताल इव तालः । मेरुरिव मेरुः । व्याघ्रः । सिंहः । महिषः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि41">फि41:</span> राजविशेषस्य यमन्वा चेत्‌ </span>
	(10-2-41)
      
<p>
यमन्वा वृद्धः । आङ्गमुदाहरणम्‌ । आङ्गाः प्रत्युदाहरणम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि42">फि42:</span> लघावन्ते द्वयोश्च बह्वषो गुरुः </span>
	(10-2-42)
      
<p>
अन्ते लघौ द्वयोश्च लघ्वोः सतोर्बह्वच्कस्य गुरुरुदात्तः । कल्याणः । कोलाहलः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि43">फि43:</span> स्त्रीविषयवर्णाक्षुपूर्वाणाम्‌ </span>
	(10-2-43)
      
<p>
एषां त्रयाणामाद्युदात्तः । स्त्रीविषयम्‌ । मल्लिका । वर्णः । श्येनी । हरिणी । अक्षुशब्दात्पूरोऽस्त्येषां त अक्षुपूर्वाः । तरक्षुः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि44">फि44:</span> शकुनीनां च लघु पूर्वम्‌ </span>
	(10-2-44)
      
<p>
पूर्वं लघु उदात्तं स्यात्‌ । कुक्कुटः । तित्तिरिः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि45">फि45:</span> नर्तुप्राणाख्यायाम्‌ </span>
	(10-2-45)
      
<p>
यथालक्षणं प्राप्तमुदात्तत्वं न । वसन्तः । कृकलासः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि46">फि46:</span> धान्यायां च वृद्धक्षान्तानाम्‌ </span>
	(10-2-46)
      
<p>
आदिरुदात्तः । कान्तानाम्‌ । श्यामाकाः । षान्तानाम्‌ । राजमाषाः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि47">फि47:</span> जनपदशब्दानामषान्तानाम्‌ </span>
	(10-2-47)
      
<p>
आदिरुदात्तः । केकयः । यान्तस्यान्त्यात्‌ पूर्वमिति प्राप्ते ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि48">फि48:</span> हयादीनामसंयुक्तलान्तानामन्तः पूर्वं वा </span>
	(10-2-48)
      
<p>
हयिति हल्संज्ञा । पललम्‌ । शललम्‌ । 'हयादीनाम्‌' किम्‌ । एकलः । 'असंयुक्त--' इति किम्‌ । मल्लः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि49">फि49:</span> इगन्तानां च द्व्यषाम्‌ </span>
	(10-2-49)
      
<p>
आदिरुदात्तः । कृषिः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि50">फि50:</span> अथ द्वितीयं प्रागीषात्‌ </span>
	(10-3-50)
      
<p>
'ईषान्तस्य हलादेः--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF66" title=" ईषान्तस्य हयादेरादिर्वा "><sup>फि66</sup></a> इत्यतः प्राग्द्वितीयाधिकारः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि51">फि51:</span> त्र्यचां प्राङ्मकरात्‌ </span>
	(10-3-51)
      
<p>
'मकरवरूढ--' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%AB%E0%A4%BF57" title=" मकरवरूढपारेवतवितस्तेक्ष्वार्जिद्राक्षाकलोमाकाष्ठापेष्ठाकाशीनामादिर्वा "><sup>फि57</sup></a> इत्यतः प्राक्त्र्यचामित्यधिकारः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि52">फि52:</span> स्वाङ्गानामकुर्वादीनाम्‌ </span>
	(10-3-52)
      
<p>
कवर्गरेफवकारादीनि वर्जयित्वा त्र्यचां स्वाङ्गानां द्वितीयमुदात्तम्‌ । ललाटम्‌ । कुर्वादीनां तु । कपोलः । रसना । वदनम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि53">फि53:</span> मादीनां च </span>
	(10-3-53)
      
<p>
मलयः । मकरः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि54">फि54:</span> शादीनां शाकानाम्‌ </span>
	(10-3-54)
      
<p>
शीतन्या । शतपुष्पा ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि55">फि55:</span> पान्तानां गुर्वादीनाम्‌ </span>
	(10-3-55)
      
<p>
पादपः । आतपः । लघ्वादीनां तु । अनूपम्‌ । द्व्यचां तु । नीपम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि56">फि56:</span> युतान्यण्यन्तानाम्‌ </span>
	(10-3-56)
      
<p>
युत । अयुतम्‌ । अनि । धमनिः । अणि । विपणिः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि57">फि57:</span> मकरवरूढपारेवतवितस्तेक्ष्वार्जिद्राक्षाकलोमाकाष्ठापेष्ठाकाशीनामादिर्वा </span>
	(10-3-57)
      
<p>
एषामादिर्द्वितीयो वोदात्तः । मकरः । वरूढ इत्यादि ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि58">फि58:</span> छन्दसि च </span>
	(10-3-58)
      
<p>
अमकराद्यर्थ आरम्भः । लक्ष्यानुसारादादिर्द्वितीयं चोदात्तं ज्ञेयम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि59">फि59:</span> कर्दमादीनां च </span>
	(10-4-59)
      
<p>
आदिर्द्वितीयो वोदात्तः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि60">फि60:</span> सुगन्धितेजनस्य ते वा </span>
	(10-3-60)
      
<p>
आदिर्द्वितीयः तेशब्दश्चेति त्रयः पर्यायेणोदात्ताः । सुगन्धितेजनाः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि61">फि61:</span> नपः फलान्तानाम्‌ </span>
	(10-3-61)
      
<p>
आदिर्द्वितीयं वोदात्तम्‌ । राजादनफलम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि62">फि62:</span> यान्तस्यान्त्यात्पूर्वम्‌ </span>
	(10-3-62)
      
<p>
कुलायः । तलयः । वलयः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि63">फि63:</span> थान्तस्य च नालघुनी </span>
	(10-3-63)
      
<p>
नाशब्दो लघु च उदात्ते स्तः । सनाथा सभा ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि64">फि64:</span> शिशुमारोदुम्बरबलीवर्दोष्ट्रारपुरूरवसां च </span>
	(10-3-64)
      
<p>
अन्त्यात्पूर्वमुदात्तं द्वितीयं वा ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि65">फि65:</span> साङ्काश्यकाम्पिल्यनासिक्यदार्वाघाटानाम्‌ </span>
	(10-3-65)
      
<p>
द्वितीयमुदात्तं वा ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि66">फि66:</span> ईषान्तस्य हयादेरादिर्वा </span>
	(10-3-66)
      
<p>
हलीषा । लाङ्गलीषा ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि67">फि67:</span> उशीरदाशेरकपालपलालशैवालश्यामाकशारीरशरावहृदयहिरण्यारण्यापत्यदेवराणाम्‌ </span>
	(10-3-67)
      
<p>
एषामादिरुदात्तः स्यात्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि68">फि68:</span> महिष्याषाढयोर्जायेष्टकाख्या चेत्‌ </span>
	(10-3-68)
      
<p>
आदिरुदात्तः । महिषी जाया । आषाढा उपदधाति ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि69">फि69:</span> शकटिशकट्योरक्षरक्षरं पर्यायेण </span>
	(10-4-69)
      
<p>
उदात्तम्‌ । शकटिः । शकटी ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि70">फि70:</span> गोष्ठजस्य ब्राह्मणनामधेयस्य </span>
	(10-4-70)
      
<p>
अक्षरमक्षरं पर्यायेणोदात्तम्‌ । गोष्ठजो ब्राह्मणः । अन्यत्र गोष्ठजः पशुः । कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरेणान्तोदात्तः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि71">फि71:</span> पारावतस्योपोत्तमवर्जम्‌ </span>
	(10-4-71)
      
<p>
शेषं क्रमेणोदात्तम्‌ । पारावतः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि72">फि72:</span> धूम्रजानुमुञ्जकेशकालवालस्थालीपाकानामधूजलस्थानाम्‌ </span>
	(10-4-72)
      
<p>
एषां चतुर्णां धूप्रभृतींश्चतुरो वर्जयित्वा शिष्टानि क्रमेणोदात्तानि । धूम्रजानुः । मुञ्जकेशः । कालवालः । स्थालीपाकः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि73">फि73:</span> कपिकेशहरिकेशयोश्छन्दसि </span>
	(10-4-73)
      
<p>
कपिकेशः । हरिकेशः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि74">फि74:</span> न्यङ्स्वरौ स्वरितौ </span>
	(10-4-74)
      
<p>
स्पष्टम्‌ । न्यङुत्तानः । 'व्य॑चक्षय॒स्व॑ः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि75">फि75:</span> न्यर्बुदव्यल्कशयोरादिः </span>
	(10-4-75)
      
<p>
स्वरितः स्यात्‌ । न्यर्बुदाय स्वाहा । पाकदूर्वा व्यल्कशा ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि76">फि76:</span> तिल्यशिक्यमत्यकर्ष्मर्यधान्यकन्याराजन्यमनुष्याणामन्तः </span>
	(10-4-76)
      
<p>
स्वरितः स्यात्‌ । तिलानां भवनं क्षेत्रं तिल्यम्‌ । वैश्वानर्या शिक्यमादत्ते । प्रभिन्नायमत्यमन्व्यास्यति । वज्रः कार्ष्मर्योर्वज्रेण । 'यतोऽनावः' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3701" title=" यतोऽनावः "><sup>3701</sup></a> इति प्राप्ते । कार्ष्मर्यमुपयाति । धान्यमसिधिनुहि । मावीरवीकन्या । राजन्यो वज्रस्य रूपम्‌ । प्रतीचीं मनुष्याः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि77">फि77:</span> बिल्वभक्ष्यवीर्याणि छन्दसि </span>
	(10-4-77)
      
<p>
अन्तस्वरितानि । ततो बिल्व उदतिष्ठत्‌ । बलं विरुजवीर्यम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि78">फि78:</span> त्वत्त्वसमसिमेत्यनुच्चानि </span>
	(10-4-78)
      
<p>
'स्त॒रीरु॑ त्व॒त्‌' । 'उत त्वं प॒श्यन्‌' । 'नभ॑न्तामन्य॒के स॑मे' । 'सिम॑स्मै' ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि79">फि79:</span> सिमस्याथर्वणेऽन्त उदात्तः </span>
	(10-4-79)
      
<p>
अथर्वण इति प्रायिकम्‌ । तत्र दृष्टस्येत्येवंपरं वा । तेन 'वासस्तनुते सिमस्मै' इत्यृग्वेदेऽपि भवत्येव ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि80">फि80:</span> निपाता आद्युदात्ताः </span>
	(10-4-80)
      
<p>
स्वाहा ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि81">फि81:</span> उपसर्गाश्चाभिवर्जम्‌ </span>
	(10-4-81)
      
<p>
॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि82">फि82:</span> एवादीनामन्तः </span>
	(10-4-82)
      
<p>
एवमादीनामिति पाठान्तरम्‌ । एव । एवम्‌ । नूनम्‌ । सह । 'सह ते पूत्र सूरिभिः' । षष्ठस्य तृतीये 'सहस्य सः-- <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK1009" title=" सहस्य सः संज्ञायाम् "><sup>1009</sup></a> इति प्रकरणे सहशब्द आद्युदात्त इति तु प्राञ्चः । तच्चिन्त्यम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि83">फि83:</span> वाचादीनामुभावुदात्तौ </span>
	(10-4-83)
      
<p>
उभौग्रहणमनुदात्तं पदमेकवर्जमित्यस्य बाधाय ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि84">फि84:</span> चादयोऽनुदात्ताः </span>
	(10-4-84)
      
<p>
स्पष्टम्‌ ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि85">फि85:</span> यथेति पादान्ते </span>
	(10-4-85)
      
<p>
'तं ने॑मिमृ॒भवो॑ य॒था । 'पादान्ते' किम्‌ । 'यथा॑नो॒ अदि॑ति॒ः कर॑त्‌' ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि86">फि86:</span> प्रकारादिद्विरुक्तौ </span>
	(10-4-86)
      
<p>
परस्यान्त उदात्तः । पटुपटुः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SKफि87">फि87:</span> शेषं सर्वमनुदात्तम्‌ </span>
	(10-4-87)
      
<p>
शेषमित्यादिद्विरुक्तस्य परमित्यर्थः । प्रप्रा॒यम्‌ । दि॒वेदि॑वे ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3708">3708:</span> आद्युदात्तश्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/3-1-3.html" title="AVG 3-1-3" target="_blank">3-1-3</a>)
      
<p> 
प्रत्यय आद्युदात्त एव स्यात् । अग्निः । कर्तव्यम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3709">3709:</span> अनुदात्तौ सुप्पितौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/3-1-4.html" title="AVG 3-1-4" target="_blank">3-1-4</a>)
      
<p> 
पूर्वस्यापवादः । यज्ञस्य । न यो युच्छति (न यो युच्छ॑ति) । शप्तिपोरनुदात्तत्वे स्वरितप्रचयौ ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3710">3710:</span> चितः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-163.html" title="AVG 6-1-163" target="_blank">6-1-163</a>)
      
<p> 
अन्त उदात्तः स्यात् ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">चितः सप्रकृतेर्बह्वकजर्थम् </span> (वा) ॥ चिति प्रत्यये सति प्रकृतिप्रत्ययसमुदायस्यान्त उदात्तो वाच्य इत्यर्थः । नभन्तामन्यके समे (नभ॑न्तामन्य॒के स॑मे) । यके सरस्वतीमनु (य॒के सर॑स्वती॒मनु॑) । तकत्सुते (त॒कत्सुते॑) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3711">3711:</span> तद्धितस्य </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-164.html" title="AVG 6-1-164" target="_blank">6-1-164</a>)
      
<p> 
चितस्तद्धितस्यान्त उदात्तः । पूर्वेण सिद्धे ञित्स्वरबाधनार्थमिदम् । कौञ्जायनाः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3712">3712:</span> कितः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-165.html" title="AVG 6-1-165" target="_blank">6-1-165</a>)
      
<p> 
कितस्तद्धितस्यान्त उदात्तः । यदाग्नेयः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3713">3713:</span> तिसृभ्यो जसः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-166.html" title="AVG 6-1-166" target="_blank">6-1-166</a>)
      
<p> 
अन्त उदात्तः । तिस्रोद्यावः सवितुः (ति॒स्रोद्यावः॑ सवि॒तुः) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3714">3714:</span> सावेकाचस्तृतीयादिर्विभक्तिः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-168.html" title="AVG 6-1-168" target="_blank">6-1-168</a>)
      
<p> 
साविति सप्तमीबहुवचनम् । तत्र य एकाच् ततः परा तृतीयादिर्विभक्तिरुदात्ता । वाचा विरूपः (वा॒चा वि॑रूपः) । सौ किम् । राज्ञेत्यादौ एकाचोऽपि राजशब्दात्परस्य माभूत् । राज्ञो नु ते (राज्ञो॒ नु ते॑) । एकाचः किम् । विधते राजनि त्वे (विध॒ते राज॑नि॒ त्वे) । तृतीयादिः किम् । न ददर्श वाचम् (न द॑दर्श॒ वाच॑म्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3715">3715:</span> अन्तोदात्तादुत्तरपदादन्यतरस्यामनित्यसमासे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-169.html" title="AVG 6-1-169" target="_blank">6-1-169</a>)
      
<p> 
नित्याधिकारविहितसमासादन्यत्र यदुत्तरपदमन्तोदात्तमेकाच् ततः परा तृतीयादिर्विभक्तिरुदात्ता वा स्यात् परमवाचा ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3716">3716:</span> अञ्चेश्छन्दस्यसर्वनामस्थानम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-170.html" title="AVG 6-1-170" target="_blank">6-1-170</a>)
      
<p> 
अञ्चेः परा विभक्तिरुदात्ता । इन्द्रो दधीचः (इन्द्रो॑ दधी॒चः) । चाविति पूर्वपदान्तोदात्तत्वं प्राप्तम् । तृतीयादिरित्यनुवर्तमाने असर्वनामस्थानग्रहणं शस्परिग्रहार्थम् । प्रतीचो बाहूनू (प्र॒ती॒चो बा॒हूनू) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3717">3717:</span> ऊडिदम्पदाद्यप्पुम्रैद्युभ्यः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-171.html" title="AVG 6-1-171" target="_blank">6-1-171</a>)
      
<p> 
एभ्योऽसर्वनामस्थानविभक्तिरुदात्ता । प्रष्ठौहः । प्रष्ठौहा ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">ऊठ्युपधाग्रहणं कर्तव्यम् </span> (वा) ॥ इह मा भूत् । अक्षद्युवा (अक्ष॒द्युवा॑) । अक्षद्युवे । इदम् । एभिर्नृभिर्नृतमः (ए॒भिर्नृभि॒र्नृत॑मः) । अन्वादेशे न । अन्तोदात्तादित्यनुवृत्तेः । न च तत्रान्तोदात्तताप्यस्तीति वाच्यम् । इदमोन्वादेशेऽशनुदात्तस्तृतीयादौ <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK350" title=" इदमोऽन्वादेशेऽशनुदात्तस्तृतीयादौ "><sup>350</sup></a> इति सूत्रेणानुदात्तस्य अशो विधानात् । प्रते बभू (प्रते॑ ब॒भ्रू) । मभ्यां गा अनु (माभ्यां॒ गा अनु॑) । पद्दन्नोमास्हृन्निश् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK228" title=" पद्दन्नोमास्हृन्निशसन्यूषन्दोषन्यकञ्छकन्नुदन्नासञ्छस्प्रभृतिषु "><sup>228</sup></a> इति षट् पदादयः । पद्भ्यां भूमिः (प॒द्भ्यां भूमिः॑) । दद्भिर्न जिह्वा (द॒द्भिर्न जि॒ह्वा) । अहरहर्जायते मासिमासि (अह॑रहर्जायते मा॒सिमा॑सि) । मनश्चिन्महेहृद आ (मन॑श्चिन्मेहृ॒द आ) । अप् । अपां फेनेन (अ॒पां॒ फेने॑न) । पुम् । अभ्रातेव पुंसः (अ॒भ्रा॒तेव॑ पुं॒सः) । रै । राया वयम् (रा॒या व॒यम्) । रायोधर्ता विवस्वतः (रा॒योध॒र्ता वि॒वस्व॑तः) । दिव् । उपतत्वाग्ने दिवेदिवे (उप॑त्वाग्ने दिवेदि॑वे) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3718">3718:</span> अष्टनो दीर्घात् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-172.html" title="AVG 6-1-172" target="_blank">6-1-172</a>)
      
<p> 
शसादिर्विभक्तिरुदात्ता । अष्टाभिर्दशभिः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3719">3719:</span> शतुरनुमो नद्यजादी </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-173.html" title="AVG 6-1-173" target="_blank">6-1-173</a>)
      
<p> 
अनुम् यः शतृप्रत्ययस्तदन्तादन्तोदात्तात्परा नदी अजादिश्च शसादिर्विभक्तिरुदात्ता स्यात् । अच्छा रवं प्रथमा 
जानती (अच्छा॒ रवं॑ प्रथ॒मा जा॑न॒ती) । कृण्वते । अन्तोदात्तात्किम् । दधती । अभ्यस्तानामादिः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3673" title=" अभ्यस्तानामादिः "><sup>3673</sup></a> इत्याद्युदात्तः । अनुमः किम् । तुदन्ती । एकादेशोऽत्र उदात्तः । अदुपदेशात्परत्वाच्छतुः लसार्वधातुक <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3730" title=" तास्यनुदात्तेन्ङिददुपदेशाल्लसार्वधातुकमनुदात्तमह्न्विङोः "><sup>3730</sup></a> इति निघातः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3720">3720:</span> उदात्तयणो हल्पूर्वात् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-174.html" title="AVG 6-1-174" target="_blank">6-1-174</a>)
      
<p> 
उदात्तस्थाने यो यण् हल्पूर्वस्तस्मात्परा नदी शसादिर्विभक्तिश्च उदात्ता स्यात् । चोदयित्री सूनृतानाम् (चो॒द॒यि॒त्री सू॒नृता॑नाम्) । एषा नेत्री (ए॒षा ने॒त्री) । ऋतं देवाय कृण्वते सवित्रे (ऋ॒तं दे॒वाय॑ कृण्वते॒ स॑वि॒त्रे) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3721">3721:</span> नोङ्धात्वोः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-175.html" title="AVG 6-1-175" target="_blank">6-1-175</a>)
      
<p> 
अनयोर्यणः परे शसादय उदात्ता न स्युः । ब्रह्मबन्ध्वा । सेत्पृशिनः सुभ्वे (सेत्पृश्निः॑ सु॒भ्वे॑) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3722">3722:</span> ह्रस्वनुड्भ्यां मतुप् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-176.html" title="AVG 6-1-176" target="_blank">6-1-176</a>)
      
<p> 
ह्रस्वान्तादन्तोदात्तान्नुटश्च परो मतुबुदात्तः । यो अब्दि माँउदनिमाँइयर्ति (यो अ॑ब्दि॒माँउ॑दनि॒माँइय॑र्ति) । नुटः । अक्षण्वन्तः कर्णवन्तः सखायः (अ॒क्ष॒ण्वन्तः॒ कर्ण॑वन्तः॒ सखा॑यः) । अन्तोदात्तात्किम् । मात्वा विदषुमान् (मात्वा॑ विद॒दिषु॑मान्) । स्वरविधौ व्यञ्जनविद्यमानवदित्येतदत्र न । णरुत्वानिन्द्र (म॒रुत्वा॑निन्द्र) । नियुत्वान्वायवा गहि (नि॒युत्वा॑न्वाय॒वा ग॑हि) ॥ रेशब्दाच्च ॥ रेवाँइद्रेवतः (रे॒वाँइद्रे॒वतः॒) ।

</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3723">3723:</span> नामन्यतरस्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-177.html" title="AVG 6-1-177" target="_blank">6-1-177</a>)
      
<p> 
मतुपि यो ह्रस्वस्तदन्तादन्तोदात्तात्परो नामुदात्तो वा । चेतन्ती सुमतीनाम् (चेत॑न्ती सुमती॒नाम्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3724">3724:</span> ङ्याश्छन्दसि बहुलम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-178.html" title="AVG 6-1-178" target="_blank">6-1-178</a>)
      
<p> 
ङ्याः परो नामुदात्तो वा । देवसेनानामभिभञ्जतीनाम् (दे॒व॒से॒नाना॑मभिभञ्जती॒नाम्) । वेत्युक्तेर्नेह । जयन्तीनां मरुतो यन्तु (जय॑न्तीनां म॒रुतो॑ यन्तु) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3725">3725:</span> षट्त्रिचतुर्भ्यो हलादिः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-179.html" title="AVG 6-1-179" target="_blank">6-1-179</a>)
      
<p> 
एभ्यो हलादिर्विभक्तिरुदात्ता । आषङ्भिर्हूयमानः (आष॒ड्भिर्हू॒यमा॑नः) । त्रिभिष्ट्वं देव (त्रिभिष्ट्वं दे॑व) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3726">3726:</span> न गोश्वन्साववर्णराडङ्क्रुङ्कृद्भ्यः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-182.html" title="AVG 6-1-182" target="_blank">6-1-182</a>)
      
<p> 
एभ्यः प्रागुक्तं न । गवां शता (गवां॑ श॒ता) । गोभ्यो गातुम् (गोभ्यो॑ गा॒तुम्) । शुनश्चिच्छेपम् (शुन॑श्चि॒च्छेप॑म्) । सौ प्रथमैकवचने अवर्णान्तात् । तेभ्यो द्युन्नम् (तेभ्यो॑ द्यु॒न्नम्) । तेषां पाहि श्रुधी हवम् (तेषां॑ पाहि श्रु॒धी हव॑म्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3727">3727:</span> दिवो झल् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-183.html" title="AVG 6-1-183" target="_blank">6-1-183</a>)
      
<p> 
दिवः परा झलादिर्विभक्तिर्नोदात्ता । द्युभिरक्तुभिः (द्युभि॑र॒क्तुभिः॑) । झलिति किम् । उपत्वाग्ने दिवेदिवे (उप॑त्वाग्ने दि॒वेदि॑वे) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3728">3728:</span> नृ चान्यतरस्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-184.html" title="AVG 6-1-184" target="_blank">6-1-184</a>)
      
<p> 
नुः परा झलादिर्विभक्तिर्वोदात्ता । नभिर्येमानः (नृभि॑र्येमा॒नः) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3729">3729:</span> तित्स्वरितम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-185.html" title="AVG 6-1-185" target="_blank">6-1-185</a>)
      
<p> 
निगदव्याख्यातम् । क्वनूनम् (क्व॑नू॒नम्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3730">3730:</span> तास्यनुदात्तेन्ङिददुपदेशाल्लसार्वधातुकमनुदात्तमह्न्विङोः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-186.html" title="AVG 6-1-186" target="_blank">6-1-186</a>)
      
<p> 
अस्मात्परं लसार्वधातुकमनुदात्तं स्यात् । तासि । कर्ता । कर्तारौ । कर्तारः । प्रत्ययस्वरापवादोऽयम् । अनुदात्तेत् । य आस्ते । ङितः । अभिचष्टे अनृतेभिः (अ॒भिच॑ष्टे॒ अनृ॑तेभिः) । अदुपदेशात् । पुरुभुजा चनस्यतम् (पुरु॑भुजा चन॒स्यत॑म्) । चित्स्वरोऽप्यनेन बाध्यते । वर्धमानं स्वे दमे (वर्ध॑मानं॒ स्वे दमे॑) । तास्यादिभ्यः किम् । अभि वृधे गृणीतः (अ॒भि वृ॒धे गृ॑णी॒तः) । उपदेशग्रहणान्नेह । हतो वत्राण्यार्या (ह॒तो वृत्राण्यार्या॑) । लग्रहणं किम् । कितीह पचमानाः । 
सार्वधातुकं किम् । शिश्ये । अन्ह्विङोः किम् । ह्नुते । यदधीते ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">विन्दीन्धिखिदिभ्यो नेति वक्तव्यम् </span> (वा) ॥ इन्धे राजा (इ॒न्धे राजा॑) । एतच्च अनुदात्तस्य च यत्र-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3651" title=" अनुदात्तस्य च यत्रोदात्तलोपः "><sup>3651</sup></a> इति सूत्रे भाष्ये स्थितम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3731">3731:</span> आदिः सिचोऽन्यतरस्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-187.html" title="AVG 6-1-187" target="_blank">6-1-187</a>)
      
<p> 
सिजन्तस्यादिरुदात्तो वा । यासिष्टं वर्तिरश्विना (या॒सि॒ष्टं व॒र्तिर॑श्विना) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3732">3732:</span> थलि च सेटीडन्तो वा </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-196.html" title="AVG 6-1-196" target="_blank">6-1-196</a>)
      
<p> 
सेटि थलन्ते पदे इडुदात्तः अन्तो वा आदिर्वा स्यात् । यदा नैते त्रयस्तदा लिति <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3676" title=" लिति "><sup>3676</sup></a> इति प्रत्ययात्पूर्वमुदात्तं स्यात् । लुलविथ । अत्र चत्वारोऽपि पर्यायेणोदात्ताः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3733">3733:</span> उपोत्तमं रिति </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-297.html" title="AVG 6-1-297" target="_blank">6-1-297</a>)
      
<p> 
रित्प्रत्ययान्तस्योपोत्तममुदात्तं स्यात् । यदाहवनीये ॥ 
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3734">3734:</span> समासस्य </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-1-223.html" title="AVG 6-1-223" target="_blank">6-1-223</a>)
      
<p> 
अन्तः उदात्तः स्यात् । यज्ञश्रियम् (य॒ज्ञ॒श्रिय॑म्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3735">3735:</span> बहुव्रीहौ प्रकृत्या पूर्वपदम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-1.html" title="AVG 6-2-1" target="_blank">6-2-1</a>)
      
<p> 
उदात्तस्वरितयोगि पूर्वपदं प्रकृत्या स्यात् । सत्यश्चित्रश्रवस्तमः (स॒त्यश्चि॒त्रश्र॑वस्तमः) । उदात्तेत्यादि किम् । सर्वानुदात्ते पूर्वपदे समासान्तोदात्तत्वमेव यथा स्यात् । समपादः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3736">3736:</span> तत्पुरुषे तुल्यार्थतृतीयासप्तम्युपमानाव्ययद्वितीयाकृत्याः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-2.html" title="AVG 6-2-2" target="_blank">6-2-2</a>)
      
<p> 
सप्तैते पूर्वपदभूतास्तत्पुरुषे प्रकृत्या । तुल्यश्वेतः । कृत्यतुल्याख्या अजात्या <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK749" title=" कृत्यतुल्याख्या अजात्या "><sup>749</sup></a> इति तत्पुरुषः । किरिणा काणः किरिकाणः । पतयन्मन्दयत्सखम् (प॒त॒यन्म॑न्द॒यत्स॑खम्) । मन्दयति मादके इन्द्रे । सखेति सप्तमीतत्पुरुषः । शस्त्रीश्यामा ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">अव्यये नञ्कुनिपातानाम् </span> (वा) ॥ अयज्ञो वा एषः । परिगणनं किम् । स्नात्वाकालकः । मुहूर्तसुखम् । भोज्येष्णम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3737">3737:</span> वर्णो वर्णेष्वनेते </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-3.html" title="AVG 6-2-3" target="_blank">6-2-3</a>)
      
<p> 
वर्णवाचिन्युत्तरपदे एतवर्जिते वर्णवाचि पूर्वपदं प्रकृत्या तत्पुरुषे । कृष्णसारङ्गः । लोहितकल्पमाषः । कृष्णशब्दो नक्प्रत्ययान्तः लोहितशब्द इतन्नन्तः । वर्णः किम् । परमकृष्णः । वर्णेषु किम् । कृष्णतिलाः अनेते किम् । कृष्णैतः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3738">3738:</span> गाधलवणयोः प्रमाणे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-4.html" title="AVG 6-2-4" target="_blank">6-2-4</a>)
      
<p> 
एतयोरुत्तरपदयोः प्रमाणवाचिनि तत्पुरुषे पूर्वपदं प्रकृत्या स्यात् । अरित्रगाधमुदकम् । तत्प्रमाणमित्यर्थः । 
गोलवणम् । यावद्गवे दीयते तावदित्यर्थः । अरित्रशब्दः इत्रान्तो मध्योदात्तः । प्रमाणमियत्ता परिच्छेदमात्रं न पुनरायाम एव । प्रमाणे किम् । परमगाधम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3739">3739:</span> दायाद्यं दायादे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-5.html" title="AVG 6-2-5" target="_blank">6-2-5</a>)
      
<p> 
तत्पुरुषे प्रकृत्या । धनदायादः । धनशब्दः क्युप्रत्ययान्तः प्रत्ययस्वरेणाद्युदात्तः । दायाद्यं किम् । परमदायादः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3740">3740:</span> प्रतिबन्धि चिरकृच्छ्रयोः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-6.html" title="AVG 6-2-6" target="_blank">6-2-6</a>)
      
<p> 
प्रतिबन्धवाचि पूर्वपदं प्रकृत्या एतयोः परतस्तत्पुरुषे । गमनचिरम् । व्याहरणकृच्छ्रम् । गमनं कारणविकलतया चिरकालभावि कृच्छ्रयोगि च प्रतिबन्धि जायते । प्रतिबन्धि किम् । मूत्रकृच्छ्रम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3741">3741:</span> पदेऽपदेशे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-7.html" title="AVG 6-2-7" target="_blank">6-2-7</a>)
      
<p> 
व्याजवाचिनि पदशब्द उत्तरपदे पूर्वपदं प्रकृत्या तत्पुरुषे । मूत्रपदेन प्रस्थितः । उच्चारपदेन । मूत्रशब्दो घञन्तः । उच्चारशब्दो घञन्तः थाथ-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3878" title=" थाथघञ्क्ताजवित्रकाणाम् "><sup>3878</sup></a> आदिस्वरेणान्तोदात्तः । अपदेशे किम् । विष्णुपदम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3742">3742:</span> निवाते वातत्राणे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-8.html" title="AVG 6-2-8" target="_blank">6-2-8</a>)
      
<p> 
निवातशब्दे परे वातत्राणवाचिनि तत्पुरुषे पूर्वपदं प्रकृत्या । कुटीनिवातम् । कुड्यनिवातम् । कुटीशब्दो गौरादिङीपन्तः । कुड्यशब्दो ड्यगन्तः । यगन्त इत्यन्ये । वातत्राणे किम् । राजनिवाते वसति । निवातशब्दोऽयं रूढः पार्श्वे ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3743">3743:</span> शारदेऽनार्तवे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-9.html" title="AVG 6-2-9" target="_blank">6-2-9</a>)
      
<p> 
ऋतौ भवमार्तवम् । तदन्यवाचिनि शारदशब्दे परे तत्पुरुषे पूर्वपदं प्रकृतिस्वरं स्यात् । रज्जुशारदमुदकम् । शारदशब्दो नूतनार्थः । तस्यास्वपदविग्रहः । रज्जोः सद्य उद्धृतम् । रज्जुशब्दः सृजेरसुम्च <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%8915" title=" सृजेरसुम् च "><sup>उ15</sup></a> इत्याद्युदात्तो व्युत्पादितः । अनार्तवे किम् । उत्तमशारदम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3744">3744:</span> अध्वर्युकषाययोर्जातौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-10.html" title="AVG 6-2-10" target="_blank">6-2-10</a>)
      
<p> 
एतयोः परतो जातिवाचिनि तत्पुरुषे पूर्वपदं प्रकृतिस्वरम् । कठाध्वर्युः । दौवारिककषायम् । कठशब्दः पचाद्यजन्तः । तस्मात् वैशम्पायनान्तेवासिभ्यश्च <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK1484" title=" कलापिवैशम्पायनान्तेवासिभ्यश्च "><sup>1484</sup></a> इति णिनेः कठचरकाल्लुक् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK1487" title=" कठचरकाल्लुक् "><sup>1487</sup></a> इति लुक् । द्वारि नियुक्त इति ठक्यन्तोदात्तो दौवारिकशब्दः । जातौ किम् । परमाध्वर्युः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3745">3745:</span> सदृशप्रतिरूपयोः सादृश्ये </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-11.html" title="AVG 6-2-11" target="_blank">6-2-11</a>)
      
<p> 
अनयोः पूर्वं प्रकृत्या । पितृसदृशः । सादृश्ये किम् । परमसदृशः । समासार्थोऽत्र पूज्यमानता न सादृश्यम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3746">3746:</span> द्विगौ प्रमाणे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-12.html" title="AVG 6-2-12" target="_blank">6-2-12</a>)
      
<p> 
द्विगावुत्तरपदे प्रमाणवाचिनि तत्पुरुषे पूर्वपदं प्रकृतिस्वरम् । प्राच्यसप्तसमः । सप्तसमाः प्रमाणमस्य ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">प्रमाणे लोद्विगोर्नित्यम् </span> (वा) ॥ इति मात्रचो लुक् । प्राच्यशब्द आद्युदात्तः । प्राच्यश्चासौ सप्तसमश्च प्राच्यसप्तसमः । द्विगौ किम् । व्रीहिप्रस्थः । प्रमाणे किम् । परमसप्तसमम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3747">3747:</span> गन्तव्यपण्यं वाणिजे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-13.html" title="AVG 6-2-13" target="_blank">6-2-13</a>)
      
<p> 
वाणिजशब्दे परे तत्पुरुषे गन्तव्यवाचि पण्यवाचि च पूर्वपदं प्रकृतिस्वरम् । मद्रवाणिजः । गोवाणिजः । सप्तमीसमासः । मद्रशब्दो रक्प्रत्ययान्तः । गन्तव्येति किम् । परमवाणिजः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3748">3748:</span> मात्रोपज्ञोपक्रमच्छाये नपुंसके </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-14.html" title="AVG 6-2-14" target="_blank">6-2-14</a>)
      
<p> 
मात्रादिषु परतो नपुंसकवाचिनि तत्पुरुषे तथा । भिक्षायास्तुल्यप्रमाणं भिक्षामात्रम् । भिक्षाशब्दो गुरोश्च हलः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3280" title=" गुरोश्च हलः "><sup>3280</sup></a> इत्यप्रत्ययान्तः । पाणिन्युपज्ञम् । पाणिनि शब्द आद्युदात्तः । नन्दोपक्रमम् । नन्दशब्दः पचाद्यजन्तः । इषुच्छायम् । इषुशब्द आद्युदात्तो नित्त्वात् । नपुंसके किम् । कुड्यच्छाया ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3749">3749:</span> सुखप्रिययोर्हिते </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-15.html" title="AVG 6-2-15" target="_blank">6-2-15</a>)
      
<p> 
एतयोः परयोर्हितवाचिनि तत्पुरुषे तथा । गमनप्रियम् । गमनसुखम् । गमनशब्दे लित्स्वरः । हिते किम् । परमसुखम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3750">3750:</span> प्रीतौ च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-16.html" title="AVG 6-2-16" target="_blank">6-2-16</a>)
      
<p> 
प्रीतौ गम्यायां प्रागुक्तम् । ब्राह्मणसुखं पायसम् । छात्रप्रियोऽनध्यायः । ब्राह्मणसुखं पायसम् । छात्रप्रियोऽनध्यायः 
। ब्राह्मणच्छात्रशब्दौ प्रत्ययस्वरेणान्तोदात्तौ । प्रीतौ किम् । राजसुखम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3751">3751:</span> स्वं स्वामिनि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-17.html" title="AVG 6-2-17" target="_blank">6-2-17</a>)
      
<p> 
स्वामिशब्दे परे स्ववाचि पूर्वपदं तथा । गोस्वामी । स्वं किम् । परमस्वामी ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3752">3752:</span> पत्यावैश्वर्ये </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-18.html" title="AVG 6-2-18" target="_blank">6-2-18</a>)
      
<p> 
दमूना गृहपतिर्दमे (दमू॑ना गृ॒हप॑ति॒र्दमे॑) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3753">3753:</span> न भूवाक्चिद्दिधिषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-19.html" title="AVG 6-2-19" target="_blank">6-2-19</a>)
      
<p> 
पतिशब्दे परे ऐश्वर्याचिनि तत्पुरुषे नैतानि प्रकृत्या । भुवः पतिर्भूपतिः । वाक्यपतिः । चित्पतिः । दिधिषूपतिः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3754">3754:</span> वा भुवनम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-20.html" title="AVG 6-2-20" target="_blank">6-2-20</a>)
      
<p> 
उक्तविषये । भुवनपतिः भूसूधूभ्रस्जिभ्यः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK%E0%A4%89238" title=" भूसूधूभ्रस्जिभ्यश्छन्दसि "><sup>उ238</sup></a> इति क्युन्नन्तो भुवनशब्दः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3755">3755:</span> आशङ्काऽबाधनेदीयस्सु संभावने </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-21.html" title="AVG 6-2-21" target="_blank">6-2-21</a>)
      
<p> 
अस्तित्वाध्यवसायः संभावनम् । गमनाशङ्कमस्ति । गमनाबाधम् । गमननेदीयः । गमनमाशङ्क्यते आबाध्यते निकटतरमिति वा संभाव्यते । संभावने किम् । परमनेदीयः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3756">3756:</span> पूर्वे भूतपूर्वे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-22.html" title="AVG 6-2-22" target="_blank">6-2-22</a>)
      
<p> 
आढ्यो भूतपूर्वः आढ्यपूर्वः । पूर्वशब्दो वृत्तिविषये भूतपूर्वे वर्तते । भूतपूर्वे किम् । परमपूर्वः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3757">3757:</span> सविधसनीडसमर्यादसवेशसदेशेषु सामीप्ये </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-23.html" title="AVG 6-2-23" target="_blank">6-2-23</a>)
      
<p> 
एषु पूर्वं प्रकृत्या । मद्रसविधम् । गान्धारसनीडम् । काश्मीरसमर्यादम् । मद्रसवेशम् । मद्रसदेशम् । सामीप्ये किम् । सह मर्यादया समर्यादं क्षेत्रम् । चैत्रसमर्यादम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3758">3758:</span> विस्पष्टादीनि गुणवचनेषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-24.html" title="AVG 6-2-24" target="_blank">6-2-24</a>)
      
<p> 
विस्पष्टकटुकम् । विस्पष्टशब्दो गतिरनन्तरः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3783" title=" गतिरनन्तरः "><sup>3783</sup></a> इत्याद्युदात्तः । विस्पष्टेति किम् । परमलवणम् । गुणेति किम् । विस्पष्टब्राह्मणः । विस्पष्ट । विचित्र व्यक्त । संपन्न । पण्डित । कुशल । चपल । निपुण ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3759">3759:</span> श्रज्याऽवमकन्पापवत्सु भावे कर्मधारये </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-25.html" title="AVG 6-2-25" target="_blank">6-2-25</a>)
      
<p> 
श्र ज्य कन् इत्यादेशवति अवमशब्दे पापशब्दवति चोत्तरपदे भाववाचि पूर्वपदे प्रकृत्या । गमनश्रेष्ठम् । गमनज्यायः । गमनावमम् । गमनकनिष्ठम् । गमनपापिष्ठम् । श्रेत्यादि किम् । गमनशोभनम् । भावे किम् । गम्यतेऽनेनेति गमनम् । गमनं श्रेयो गमनश्रेयः । केति किम् । षष्ठीसमासे मा भूत् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3760">3760:</span> कुमारश्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-26.html" title="AVG 6-2-26" target="_blank">6-2-26</a>)
      
<p> 
कर्मधारये । कुमारश्रमणा । कुमारशब्दोऽन्तोदात्तः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3761">3761:</span> आदिः प्रत्येनसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-27.html" title="AVG 6-2-27" target="_blank">6-2-27</a>)
      
<p> 
कुमारस्यादिरुदात्तः प्रत्येनसि परे कर्मधारये । प्रतिगतमेनोऽस्य प्रत्येनाः । कुमारप्रत्येनाः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3762">3762:</span> पूगेष्वन्यतरस्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-28.html" title="AVG 6-2-28" target="_blank">6-2-28</a>)
      
<p> 
पूगा गणास्तेषूक्तं वा । कुमारचातकाः । कुमारजीमूताः । आद्युदात्तत्वाभावे कुमारश्च <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3760" title=" कुमारश्च "><sup>3760</sup></a> इत्येव भवति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3763">3763:</span> इगन्तकालकपालभगालशरावेषु द्विगौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-29.html" title="AVG 6-2-29" target="_blank">6-2-29</a>)
      
<p> 
एषु परेषु पूर्वं प्रकृत्या । पञ्चारत्नयः प्रमाणमस्य पञ्चारत्निः । दश मासान् भूतो दशमास्यः । पञ्चमासान् भूतः पञ्चमास्यः ॥<span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">तमधीष्टो- </span> (वा) ॥ इत्यधिकारे <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">द्विगोर्यप् </span> (वा) ॥ पञ्चकपालः । पञ्चकपालः । पञ्चभगालः । पञ्चशरावः । (फिट्‌)न्रः संख्यायाः इति पञ्चञ्छब्द आद्युदात्तः । इगन्तादिषु किम् । पञ्चाश्वः । द्विगौ किम् । परमाऽरत्निः । 
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3764">3764:</span> बह्वन्यतरस्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-30.html" title="AVG 6-2-30" target="_blank">6-2-30</a>)
      
<p> 
बहुशब्दस्तथा वा । बह्वरत्निः । बहुमास्यः । बहुकपालः । बहुशब्दोऽन्तोदात्तः । तस्य यणि सति उदात्तस्वरितयोः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3657" title=" उदात्तस्वरितयोर्यणः स्वरितोऽनुदात्तस्य "><sup>3657</sup></a> इति भवति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3765">3765:</span> दिष्टिवितस्त्योश्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-31.html" title="AVG 6-2-31" target="_blank">6-2-31</a>)
      
<p> 
एतयोः परतः पूर्वपदं प्रकृत्या वा द्विगौ । पञ्चदिष्टिः । पञ्चवितस्तिः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3766">3766:</span> सप्तमी सिद्धशुष्कपक्वबन्धेष्वकालात् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-32.html" title="AVG 6-2-32" target="_blank">6-2-32</a>)
      
<p> 
अकालवाचि सप्तम्यन्तं प्रकृत्या सिद्धादिषु । साङ्काश्यसिद्धः । साङ्काश्येति ण्यान्तः । आतपशुष्कः । भ्राष्ट्रपक्वः । भ्राष्ट्रेति ष्ट्रन्नन्तः । चक्रबन्धः चक्रशब्दोऽन्तोदात्तः । अकालात्किम् । पूर्वाह्णसिद्धः । कृत्स्वरेण बाधितः सप्तमीस्वरः प्रतिप्रसूयते ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3767">3767:</span> परिप्रत्युपापा वर्ज्यमानाऽहोरात्रावयवेषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-33.html" title="AVG 6-2-33" target="_blank">6-2-33</a>)
      
<p> 
एते प्रकृत्या वर्ज्यमानवाचिनि अहोरात्रावयववाचिनि चोत्तरपदे । परित्रिगर्तं वृष्टो देवः । प्रतिपूर्वाह्णम् । उपपूर्वाह्णम् । उपपूर्वरात्रम् । अपत्रिगर्तम् । उपसर्गा आद्युदात्ताः । बहुव्रीहितत्पुरुषयोः सिद्धत्वादव्ययीभावार्थमिदम् । अपपर्योरेव वर्ज्यमानमुत्तरपदम् । तयोरेव वर्ज्यमानार्थत्वात् । अहोरात्रावयवा अपि वर्ज्यमाना एव तयोर्भवन्ति । वर्ज्येति किम् । अग्निं प्रति । प्रत्यग्नि ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3768">3768:</span> राजन्यबहुवचनद्वन्द्वेन्धकवृष्णिषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-34.html" title="AVG 6-2-34" target="_blank">6-2-34</a>)
      
<p> 
राजन्यवाचिनां बहुवचनान्तानामन्धकवृष्णिषु वर्तमाने द्वन्द्वे पूर्वपदं प्रकृत्या । श्वाफल्कचैत्रकाः । शिनिवासुदेवाः । शिनिराद्युदात्तो लक्षणया तदपत्ये वर्तते । राजन्येति किम् । द्वैप्यभैमायनाः । द्वीपे भवा द्वैप्याः । भैमेरपत्यं युवा भैमायनः । अन्धकवृष्मय एते न तु राजन्याः । राजन्यग्रहमिहाभिषिक्तवंश्यानां क्षत्रियाणां ग्रहणार्थम् । नैते तथा । बहुवचनं किम् । संकर्षणवासुदेवौ । द्वन्द्वे किम् । वृष्णीनां कुमाराः वृष्णिकुमाराः । अन्धकवृष्णिषु किम् । कुरुपञ्चालाः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3769">3769:</span> संख्या </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-35.html" title="AVG 6-2-35" target="_blank">6-2-35</a>)
      
<p> 
संख्यावाचि पूर्वपदं प्रकृत्या द्वन्द्वे । द्वादश । त्रयोदश । त्रेस्त्रयसादेश आद्युदात्तो निपात्यते ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3770">3770:</span> आचार्योपसर्जनश्चान्तेवासी </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-36.html" title="AVG 6-2-36" target="_blank">6-2-36</a>)
      
<p> 
आचार्योपसर्जनान्तेवासिनां द्वन्द्वे पूर्वपदं प्रकृत्या । पाणिनीयरौढीयाः । छस्वरेण मध्योदात्तावेतौ । आचार्योपसर्जनग्रहणं द्वन्द्वविशेषणम् । सकलो द्वन्द्व आचार्योपसर्जनो यथा विज्ञायेत । तेनेह न । पाणिनीयदेवदत्तौ । आचार्येति किम् । छान्दसवैयाकरणाः । अन्तेवासीति किम् । आपिशलपाणिनीये शास्त्रे ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3771">3771:</span> कार्तकौजपादयश्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-37.html" title="AVG 6-2-37" target="_blank">6-2-37</a>)
      
<p> 
एषां द्वन्द्वे पूर्वपदं प्रकृत्या । कार्तकौजपौ । कृतस्येदं कुजपस्येदमित्यण्णन्तावेतौ । सावर्णिमण्डूकेयौ ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3772">3772:</span> महान्व्रीह्यपराह्णगृष्टीष्वासजाबालभारभारतहैलिहिलरौरवप्रवृद्धेषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-38.html" title="AVG 6-2-38" target="_blank">6-2-38</a>)
      
<p> 
महच्छब्दः प्रकृत्या व्रीह्यादिषु दशसु । महाव्रीहिः । महापराह्णः । महागृष्टिः । महेष्वासः । महाहैलिहिलः । महच्छब्दोऽन्तोदात्तः । सन्महत्-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK740" title=" सन्महत्परमोत्तमोत्कृष्टाः पूज्यमानैः "><sup>740</sup></a>इति प्रतिपदोक्तसमास एवायं स्वरः । नेह । महतो व्रीहिर्महह्व्रीहिः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3773">3773:</span> क्षुल्लकश्च वैश्वदेवे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-39.html" title="AVG 6-2-39" target="_blank">6-2-39</a>)
      
<p> 
चान्महान् । क्षुल्लकवैश्वदेवम् । महावैश्वदेवम् । क्षुधं लातीति क्षुल्लः । तस्मादज्ञातादिषु केऽन्तोदात्तः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3774">3774:</span> उष्ट्रः सादिवाम्योः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-40.html" title="AVG 6-2-40" target="_blank">6-2-40</a>)
      
<p> 
उष्ट्रसादी । उष्ट्रवामी । उषेः ष्ट्रनि उष्ट्रशब्द आद्युदात्तः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3775">3775:</span> गौः सादसादिसारथिषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-41.html" title="AVG 6-2-41" target="_blank">6-2-41</a>)
      
<p> 
गोसादः । गोसादिः । गोसारथिः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3776">3776:</span> कुरुगार्हपतरिक्तगुर्वसूतजरत्यश्लीलदृढरूपापारेवडवातैतिलकद्रूपण्यकम्बलो दासीभाराणां च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-42.html" title="AVG 6-2-42" target="_blank">6-2-42</a>)
      
<p> 
एषां सप्तानां समासानां दासीभारादेश्च पूर्वपदं प्रकृत्या । कुरूणां गार्हपतं कुरुगार्हपतम् । उप्रत्ययान्तः । कुरुः ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">वृजेरिति वाच्यम् </span> (वा) ॥ वृजिगार्हपतम् । वृजिराद्युदात्तः । रिक्तो गुरुः रिक्तगुरुः ।रिक्ते विभाषा <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3696" title=" रिक्ते विभाषा "><sup>3696</sup></a> इति रिक्तशब्द आद्युदात्तः । असूता जरती असूतजरती । अश्लीला दृढरूपा अश्लीलदृढरूपा । अश्लीलशब्दो नञ्समासत्वादाद्युदात्तः । श्रीर्यस्यास्ति तत् श्लीलम् । सिध्मादित्वाल्लच् । कपिलकादित्वाल्लत्वम् । पारे वडवेव पारेवडवा । निपातनादिवार्थे समासो विभक्त्यलोपश्च । पारशब्दो घृतादित्वादन्तोदात्तः । तैतिलानां कद्रूः तैतिलकद्रूः । तितिलिनोऽपत्यं छात्रो वा इत्यण्णन्तः । पण्यशब्दो यदन्तत्वादाद्युदात्तः ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">पण्यकम्बलः संज्ञायामिति वक्तव्यम् </span> (वा) ॥ अन्यत्र पणितव्ये कम्बले समासान्तोदात्तत्वमेव प्रतिपदोक्ते समासे कृत्याः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK2831" title=" कृत्याः "><sup>2831</sup></a> इत्येष स्वरो विहितः । दास्या भारो दासीभारः । देवहूतिः । यस्य तत्पुरुषस्य पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वमिष्यते न 
विशिष्यवचनं विहितं स सर्वोऽपि दासीभारादिषु द्रष्टव्यः ॥ स राये स पुरंध्याम् (स रा॒ये स पुरं॑ध्याम्) । पुरं शरीरं धीयतेऽस्यामिति कर्मण्यधिकरणे च <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3271" title=" कर्मण्यधिकरणे च "><sup>3271</sup></a> इति किप्रत्ययः । अलुक् छान्दसः । (फिट्‌)नब्विषयस्य इत्याद्युदात्तः पुरशब्दः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3777">3777:</span> चतुर्थी तदर्थे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-43.html" title="AVG 6-2-43" target="_blank">6-2-43</a>)
      
<p> 
चतुर्थ्यन्तार्थाययत्तद्वाचिन्युत्तरपदे चतुर्थ्यन्तं प्रकृत्या । यूपाय दारू यूपदारू ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3778">3778:</span> अर्थे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-44.html" title="AVG 6-2-44" target="_blank">6-2-44</a>)
      
<p> 
अर्थे परे चतुर्थ्यन्तं प्रकृत्या देवार्थम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3779">3779:</span> क्ते च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-45.html" title="AVG 6-2-45" target="_blank">6-2-45</a>)
      
<p> 
क्तान्ते परे चतुर्थ्यन्तं प्रकृत्या । गोहितम् । 
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3780">3780:</span> कर्मधारयेऽनिष्ठा </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-46.html" title="AVG 6-2-46" target="_blank">6-2-46</a>)
      
<p> 
क्तान्ते परे पूर्वमनिष्ठान्तं प्रकृत्या । श्रेणिकृताः । श्रेणिशब्द आद्युदात्तः । पूगकृताः । पूगशब्दोऽन्तोदात्तः । कर्मधारये किम् । श्रेण्या कृतं श्रेणिकृतम् । अनिष्ठा किम् । कृताकृतम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3781">3781:</span> अहीने द्वितीया </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-47.html" title="AVG 6-2-47" target="_blank">6-2-47</a>)
      
<p> 
समासे क्तान्ते परे द्वितीयान्तं प्रकृत्या । कष्टश्रितः । ग्रामगतः । कष्टशब्दोऽन्तोदात्तः । ग्रामशब्दो नित्स्वरेण । अहीने किम् । कान्तारातीतः ॥ अनुपसर्ग इति वक्तव्यम् ॥ नेह सुखप्राप्तः । थाथ-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3878" title=" थाथघञ्क्ताजवित्रकाणाम् "><sup>3878</sup></a> इत्यस्यापवादोऽयम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3782">3782:</span> तृतीया कर्मणि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-48.html" title="AVG 6-2-48" target="_blank">6-2-48</a>)
      
<p> 
कर्मवाचके क्तान्ते परे तृतीयान्तं प्रकृत्या । त्वोतासः । रुद्रहतः । महाराजहतः । रुद्रो रगन्तः । कर्मणि किम् । रथेन यातो रथयातः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3783">3783:</span> गतिरनन्तरः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-49.html" title="AVG 6-2-49" target="_blank">6-2-49</a>)
      
<p> 
कर्मार्थे क्तान्ते परेऽव्यवहितो गतिः प्रकृत्या । थाथ-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3878" title=" थाथघञ्क्ताजवित्रकाणाम् "><sup>3878</sup></a> इत्यस्यापवादः । पुरोहितम् । अनन्तरः किम् । अभ्युद्धृतः । कारकपूर्वपदस्य तु सतिशिष्टस्थाथादिस्वर एव । दूरादागतः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3784">3784:</span> तादौ च निति कृत्यतौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-50.html" title="AVG 6-2-50" target="_blank">6-2-50</a>)
      
<p> 
तकारादौ निति तुशब्दवर्जिते कृति परेऽनन्तरो गति प्रकृत्या । अग्नेरायो नृतमस्य प्रभूतौ (अग्ने॑रा॒यो नृत॑मस्य॒ प्रभू॑तौ) । सङ्गतिं गोः (सङ्ग॑तिं॒ गोः) । कृत्स्वरापवादः । तादौ किम् । प्रजल्पाकः । निति किम् । प्रकर्ता । तृजन्तः अतौ किम् । आगन्तुः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3785">3785:</span> तवै चान्तश्च युगपत् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-51.html" title="AVG 6-2-51" target="_blank">6-2-51</a>)
      
<p> 
तवैप्रत्ययान्तस्यान्त उदात्तो गतिश्चानन्तरः प्रकृत्या युगपच्चैतदुभयं स्यात् । अन्वेतवा उ (अन्वे॑त॒वा उ॑) । कृत्स्वरापवादः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3786">3786:</span> अनिगन्तोऽञ्चतौ वप्रत्यये </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-52.html" title="AVG 6-2-52" target="_blank">6-2-52</a>)
      
<p> 
अनिगन्तो गतिर्वप्रत्ययान्तेऽञ्चतौ परे प्रकृत्या । ये पराञ्चस्तान् (ये परा॑ञ्चस्तान्) । अनिगन्त इति किम् । प्रत्यञ्चो यन्तु (प्र॒त्यञ्चो॑ यन्तु) । कृत्स्वरात्परत्वादयमेव । जहि वृष्ण्यानि कृणुही पराचः (ज॒हि वृष्ण्या॒नि कृणु॒ही परा॑चः) । वप्रत्यये किम् । उदञ्चनम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3787">3787:</span> न्यधी च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-53.html" title="AVG 6-2-53" target="_blank">6-2-53</a>)
      
<p> 
वप्रत्ययान्तेऽञ्चताविगन्तावपि न्यधी प्रकृत्या । नयङ्ङुत्तानः (न्य॑ङ्ङुत्ता॒नः) । उदात्तस्वरितयोर्यण् इति अञ्चतेरकारः स्वरितः । अध्यङ् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3788">3788:</span> ईषदन्यतरस्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-54.html" title="AVG 6-2-54" target="_blank">6-2-54</a>)
      
<p> 
ईषत्कडारः । ईषदित्ययमन्तोदात्तः । ईषद्भेद इत्यादौ कृत्स्वर एव । 
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3789">3789:</span> हिरण्यपरिमाणं धने </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-55.html" title="AVG 6-2-55" target="_blank">6-2-55</a>)
      
<p> 
सुवर्णपरिमाणवाचि पूर्वपदं वा प्रकृत्या धने । द्वे सुवर्णे परिमाणमस्येति द्विसुवर्णं तदेव धनं द्विसुवर्णधनम् । 
बहुव्रीहावपि परत्वाद्विकल्प एव । हिरण्यं किम् । प्रस्थधनम् । परिमाणं किम् । काञ्चनधनम् । धने किम् । निष्कमाला ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3790">3790:</span> प्रथमोऽचिरोपसंपत्तौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-56.html" title="AVG 6-2-56" target="_blank">6-2-56</a>)
      
<p> 
प्रथमशब्दो वा प्रकृत्याऽभिनवत्वे । प्रथमवैयाकरणः । संप्रति व्याकरणमध्येतुं प्रवृत्त इत्यर्थः । प्रथमशब्दः प्रथेरमजन्तः । अचिरेति किम् । प्रथमो वैयाकरणः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3791">3791:</span> कतरकतमौ कर्मधारये </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-57.html" title="AVG 6-2-57" target="_blank">6-2-57</a>)
      
<p> 
वा प्रकृत्या । कतरकठः । कर्मधारयग्रहणमुत्तरार्थम् । इह तु प्रतिपदोक्तत्वादेव सिद्धम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3792">3792:</span> आर्यो ब्राह्मणकुमारयोः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-58.html" title="AVG 6-2-58" target="_blank">6-2-58</a>)
      
<p> 
आर्यकुमारः । आर्यब्राह्मणः । आर्यो ण्यदन्तत्वादन्तस्वरितः । आर्यः किम् । परमब्राह्मणः । ब्राह्मणादीति किम् । आर्यक्षत्रियः । कर्मधारय इत्येव ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3793">3793:</span> राजा च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-59.html" title="AVG 6-2-59" target="_blank">6-2-59</a>)
      
<p> 
ब्राह्मणकुमारयोः परतो वा प्रकृत्या कर्मधारये । राजब्राह्मणः । राजकुमारः । योगविभाग उत्तरार्थः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3794">3794:</span> षष्ठी प्रत्येनसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-60.html" title="AVG 6-2-60" target="_blank">6-2-60</a>)
      
<p> 
षष्ठ्यन्तो राजा प्रत्येनसि परे वा प्रकृत्या । राजप्रत्येनाः । षष्ठी किम् । अन्यत्र न ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3795">3795:</span> क्ते नित्यार्थे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-61.html" title="AVG 6-2-61" target="_blank">6-2-61</a>)
      
<p> 
क्तान्ते परे नित्यार्थे समासे पूर्वं वा प्रकृत्या । नित्यप्रहसितः । कालाः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK690" title=" कालाः "><sup>690</sup></a> इति द्वितीयासमासोऽयम् । नित्यशब्दस्त्यबन्त आद्युदात्तः । हसित इति थाथादिस्वरेणान्तोदात्तः । नित्यार्थे किम् । मुहूर्तप्रहसितः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3796">3796:</span> ग्रामः शिल्पिनि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-62.html" title="AVG 6-2-62" target="_blank">6-2-62</a>)
      
<p> 
वा प्रकृत्या । ग्रामनापितः । ग्रामशब्द आद्युदात्तः । ग्रामः किम् । परमनापितः । शिल्पिनि किम् । ग्रामरथ्या ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3797">3797:</span> राजा च प्रशंसायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-63.html" title="AVG 6-2-63" target="_blank">6-2-63</a>)
      
<p> 
शिल्पिवाचिनि परे प्रशंसार्थं राजपदं वा प्रकृत्या । राजनापितः । राजकुलालः । प्रशंसायां किम् । राजनापितः । शिल्पिनि किम् । राजहस्ती ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3798">3798:</span> आदिरुदात्तः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-64.html" title="AVG 6-2-64" target="_blank">6-2-64</a>)
      
<p> 
अधिकारोऽयम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3799">3799:</span> सप्तमीहारिणौ धर्म्येऽहरणे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-65.html" title="AVG 6-2-65" target="_blank">6-2-65</a>)
      
<p> 
सम्तम्यन्तं हारिवाचि च आद्युदात्तं धर्म्ये परे । देयं यः स्वीकरोति स हारीत्युच्यते । धर्म्यमित्याचारनियतं देयम् । मुकुटेकार्षापणम् । हलेद्विपदिका । संज्ञायाम् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK721" title=" संज्ञायाम् "><sup>721</sup></a> इत्यलुक् । याज्ञिकाश्वः । वैयाकरणहस्ती । क्वचिदयमाचारो मुकुटादिषु कार्षापणादि दातव्यं याज्ञिकादीनां त्वश्वादिरिति । धर्म्ये इति किम् । स्तम्बेरमः । कर्मकरवर्द्धितकः । अहरणे किम् । वाडवहरणम् । वडवाया अयं वाडवः । तस्य बीजनिषेकादुत्तरकालं शरीरपुष्ट्यर्थं यद्दीयते तद्धरणमित्युच्यते । परोऽपि कृत्स्वरो हारिस्वरेम बाध्यत इत्यहरण इति निषेधेन ज्ञाप्यते । तेन वाडवहार्यमिति हारिस्वरः सिध्यति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3800">3800:</span> युक्ते च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-66.html" title="AVG 6-2-66" target="_blank">6-2-66</a>)
      
<p> 
युक्तवाचिनि समासे पूर्वमाद्युदात्तम् । गोबल्लवः । कर्तव्ये तत्परो युक्तः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3801">3801:</span> विभाषाऽध्यक्षे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-67.html" title="AVG 6-2-67" target="_blank">6-2-67</a>)
      
<p> 
गवाध्यक्षः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3802">3802:</span> पापं च शिल्पिनि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-68.html" title="AVG 6-2-68" target="_blank">6-2-68</a>)
      
<p> 
पापनापितः । पापाणके-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK733" title=" पापाणके कुत्सितैः "><sup>733</sup></a> इति प्रतिपदोक्तस्यैव ग्रहणात् । षष्ठीसमासे न ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3803">3803:</span> गोत्राऽन्तेवासिमाणवब्राह्मणेषु क्षेपे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-69.html" title="AVG 6-2-69" target="_blank">6-2-69</a>)
      
<p> 
भार्यासौश्रुतः । सुश्रुतापत्यस्य भार्याप्रधानतया क्षेपः । अन्तेवासी । कुमारीदाक्षाः । ओदनपाणिनीयाः । कुमार्यादिलाभकामा ये दाक्ष्यादिभिः प्रोक्तानि शास्त्रण्यधीयन्ते ते एवं क्षिप्यन्ते । भिक्षामाणवः । भिक्षां 
लप्स्येऽहमिति माणवः । भयब्राह्मणः । भयेन ब्राह्मणः संपद्यते । गोत्रादिषु किम् । दासीश्रोत्रियः । क्षेपे किम् । परमब्राह्मणः । 
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3804">3804:</span> अङ्गानि मैरेये </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-70.html" title="AVG 6-2-70" target="_blank">6-2-70</a>)
      
<p> 
मद्यविशेषो मैरेयः । मधुमैरेयः । मधुविकारस्य तस्य मध्वङ्गम् । अङ्गानि किम् । परममैरेयः । मैरेये किम् । पुष्पासवः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3805">3805:</span> भक्ताख्यास्तदर्थेषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-71.html" title="AVG 6-2-71" target="_blank">6-2-71</a>)
      
<p> 
भक्तमन्नम् । भिक्षाकंसः । भाजीकंसः । भिक्षादयोऽन्नविशेषाः । भक्ताख्याः किम् । समाशालयः । समशनं समाश इति क्रियामात्रमुच्यते । तदर्थेषु किम् । भिक्षाप्रियः । बहुव्रीहिरयम् । अत्र पूर्वपदमन्तोदात्तम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3806">3806:</span> गोबिडालसिंहसैन्धवेषूपमाने </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-72.html" title="AVG 6-2-72" target="_blank">6-2-72</a>)
      
<p> 
धान्यगवः । गोबिडालः । तृणसिंहः । सक्तुसैन्धवः । धान्यं गौरिवेति विग्रहः । व्याघ्रादिः । गवाकृत्या सन्निवेशितं धान्यं धान्यगवशब्देनोच्यते । उपमाने किम् । परमसिंहः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3807">3807:</span> अके जीविकार्थे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-73.html" title="AVG 6-2-73" target="_blank">6-2-73</a>)
      
<p> 
दन्तलेखकः । यस्य दन्तलेखनेन जीविका । नित्यं क्रीडा-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK711" title=" नित्यं क्रीडाजीविकयोः "><sup>711</sup></a> इति समासः । अके किम् । रमणीयकर्ता । जीविकार्थे किम् । इक्षुभक्षिकां मे धारयसि ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3808">3808:</span> प्राचां क्रीडायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-74.html" title="AVG 6-2-74" target="_blank">6-2-74</a>)
      
<p> 
प्राद्गेश वाचिना या क्रीडा तद्वाचिनि समासे अकप्रत्ययान्ते परे पूर्वमाद्युदात्तं स्यात् । उद्दालकपुष्पभञ्जिका । संज्ञायाम् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3286" title=" संज्ञायाम् "><sup>3286</sup></a> इति ण्वुल् । प्राचां किम् । जीवपुत्रप्रचायिका । इयमुदीचां क्रीडा । क्रीडायां किम् । तव पुष्पप्रचायिका । पर्याये ण्वुल् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3809">3809:</span> अणि नियुक्ते </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-75.html" title="AVG 6-2-75" target="_blank">6-2-75</a>)
      
<p> 
अण्णन्ते परे नियुक्तवाचिनि समासे पूर्वमाद्युदात्तम् । छत्रधारः । नियुक्ते किम् । काण्डलावः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3810">3810:</span> शिल्पिनि चाऽकृञः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-76.html" title="AVG 6-2-76" target="_blank">6-2-76</a>)
      
<p> 
शिल्पिवाचिनि समासे अण्णन्ते परे पूर्वमाद्युदात्तं स चेदण कृञः परो न भवति । तन्तुवायः । शिल्पिनि किम् । काण्डलावः । अकृञः किम् । कुम्भकारः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3811">3811:</span> संज्ञायां च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-77.html" title="AVG 6-2-77" target="_blank">6-2-77</a>)
      
<p> 
अण्णन्ते परे । तन्तुवायो नाम कृमिः । अकृञ इत्येव । रथकारो नाम ब्राह्मणः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3812">3812:</span> गोतन्तियवं पाले </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-78.html" title="AVG 6-2-78" target="_blank">6-2-78</a>)
      
<p> 
गोपालः । तन्तिपालः । यवपालः । अनियुक्तार्थो योगः । गो इति किम् । वत्सपालः । पाले इति किम् । गोरक्षः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3813">3813:</span> णिनि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-79.html" title="AVG 6-2-79" target="_blank">6-2-79</a>)
      
<p> 
पुष्पहारी ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3814">3814:</span> उपमानं शब्दार्थप्रकृतावेव </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-80.html" title="AVG 6-2-80" target="_blank">6-2-80</a>)
      
<p> 
उपमानवाचि पूर्वपदं णिन्यन्ते परे आद्युदात्तम् । उष्ट्रक्रोशी । ध्वाङ्क्षरावी । उपमानग्रहणमस्य पूर्वयोगस्य च विषयविभागार्थम् । शब्दार्थप्रकृतौ किम् । वृकवञ्ची । प्रकृतिग्रहणं किम् । प्रकृतिरेव यत्रोपसर्गनिरपेक्षा शब्दार्था तत्रैव यथा स्यात् । इह मा भूत् । गर्दभोच्चारी ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3815">3815:</span> युक्तारोह्यादयश्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-81.html" title="AVG 6-2-81" target="_blank">6-2-81</a>)
      
<p> 
आद्युदात्ताः । युक्तारोही । आगतयोधी । क्षीरहोता ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3816">3816:</span> दीर्घकाशतुषभ्राष्ट्रवटं जे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-82.html" title="AVG 6-2-82" target="_blank">6-2-82</a>)
      
<p> 
कुटीजः । काशजः । तुषजः । भ्राष्ट्रजः । वटजः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3817">3817:</span> अन्त्यात्पूर्वं बह्वचः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-83.html" title="AVG 6-2-83" target="_blank">6-2-83</a>)
      
<p> 
बह्वचः पूर्वस्यान्त्यात्पूर्वपदमुदात्तं जे उत्तरपदे । उपसरजः । आमलकीजः । बह्वचः किम् । दग्धजानि तृणानि 
।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3818">3818:</span> ग्रामेऽनिवसन्तः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-84.html" title="AVG 6-2-84" target="_blank">6-2-84</a>)
      
<p> 
ग्रामे परे पूर्वपदमुदात्तम् । तच्चेन्निवसद्वाचि न । मल्लग्रामः । ग्रामशब्दोऽत्र समूहवाची । देवग्रामः । देवस्वामिकः । अनिवसन्तः किम् । दाक्षिग्रामः । दाक्षिनिवासः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3819">3819:</span> घोषादिषु च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-85.html" title="AVG 6-2-85" target="_blank">6-2-85</a>)
      
<p> 
दाक्षिघोषः । दाक्षिकटः । दाक्षिह्रदः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3820">3820:</span> छात्र्यादयः शालायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-86.html" title="AVG 6-2-86" target="_blank">6-2-86</a>)
      
<p> 
छात्रिशाला । व्याडिशाला । यदापि शालान्तः समासो नपुंसकलिङ्गो भवति तदापि तत्पुरुषे शालायां नपुंसके <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3857" title=" तत्पुरुषे शालायां नपुंसके "><sup>3857</sup></a> इत्येतस्मात्पूर्वप्रतिषेधेनायमेव स्वरः । 
छात्रिशालम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3821">3821:</span> प्रस्थेऽवृद्धमकर्क्यादीनाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-87.html" title="AVG 6-2-87" target="_blank">6-2-87</a>)
      
<p> 
प्रस्थशब्दे उत्तरपदे कर्क्यादिवर्जितमवृद्धं पूर्वपदमाद्युदात्तं स्यात् । इन्द्र प्रस्थः । अवृद्धं किम् । दाक्षिप्रस्थः । अकेति किम् । कर्कीप्रस्थः । मकरीप्रस्थः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3822">3822:</span> मालादीनां च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-88.html" title="AVG 6-2-88" target="_blank">6-2-88</a>)
      
<p> 
वृद्धार्थमिदम् । मालाप्रस्थः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3823">3823:</span> अमहन्नवन्नगरेऽनुदीचाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-89.html" title="AVG 6-2-89" target="_blank">6-2-89</a>)
      
<p> 
नगरे परे महन्नवन्वर्जितं पूर्वमाद्युदात्तं स्यात् तच्चेदुदीचां न । ब्रह्मनगरम् । अमेति किम् । महानगरम् । नवनगरम् । अनुदीचां किम् । कार्तिकनगरम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3824">3824:</span> अर्मे चाऽवर्णं द्व्यच् त्र्यच् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-90.html" title="AVG 6-2-90" target="_blank">6-2-90</a>)
      
<p> 
अर्मे परे द्व्यच् त्र्यच् पूर्वमवर्णान्तमाद्युदात्तम् । गुप्तार्मम् । कुक्कुटार्मम् । अवर्णं किम् । बृहदर्मम् । द्व्यच् त्र्यच् किम् । कपिञ्जलार्मम् । अमहन्नवन्नित्येव । महार्मम् । नवार्मम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3825">3825:</span> न भूताधिकसञ्जीवमद्राश्मकज्जलम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-91.html" title="AVG 6-2-91" target="_blank">6-2-91</a>)
      
<p> 
अर्मे परे नैतान्याद्युदात्तानि । भूतार्मम् । अधिकार्मम् । सञ्जीवार्मम् । मद्राश्मग्रहणं संघातविगृहीतार्थम् । मद्रार्मम् । अश्मार्मम् । मद्राश्मार्मम् । कज्जलार्मम् ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">आद्युदात्तप्रकरणे दिवोदासादीनां छन्दस्युपसंख्यानम् </span> (वा) ॥ दिवोदासाय दाशुषे (दिवो॑दासाय दा॒शुषे॑) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3826">3826:</span> अन्तः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-92.html" title="AVG 6-2-92" target="_blank">6-2-92</a>)
      
<p> 
अधिकारोऽयम् । प्रागुत्तरपदादिग्रहणात् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3827">3827:</span> सर्वं गुणकार्त्स्न्ये </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-93.html" title="AVG 6-2-93" target="_blank">6-2-93</a>)
      
<p> 
सर्वशब्दः पूर्वपदमन्तोदात्तम् । सर्वश्वेतः । सर्वमहान् । सर्वंकिम् । परमश्वेतः आश्रयव्याप्त्या परमत्वं श्वेतस्येति गुणकार्त्स्न्ये वर्तते । गुणेति किम् । सर्वसौवर्णः । कार्त्स्न्ये किम् । सर्वेषां श्वेततरः सर्वश्वेतः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3828">3828:</span> संज्ञायां गिरिनिकाययोः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-94.html" title="AVG 6-2-94" target="_blank">6-2-94</a>)
      
<p> 
एतयोः परतः पूर्वमन्तोतरत्तम् । अञ्जनागिरिः । मौण्डिनिकायः । संज्ञायां किम् । परमगिरिः । ब्राह्मणनिकायः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3829">3829:</span> कुमार्यां वयसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-95.html" title="AVG 6-2-95" target="_blank">6-2-95</a>)
      
<p> 
पूर्वपदमन्तोदात्तम् । वृद्धकुमारी । कुमारीशब्दः पुंसा सहासंप्रयोगमात्रं प्रवृत्तिनिमित्तमुपादाय प्रयुक्तो वृद्धादिभिः समानाधिकरणः । तच्च वय इह गृह्यते न कुमारत्वमेव । वयसि किम् । परमकुमारी ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3830">3830:</span> उदकेऽकेवले </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-96.html" title="AVG 6-2-96" target="_blank">6-2-96</a>)
      
<p> 
अकेवलं मिश्रं तद्वाचिनि समासे उदके परे पूर्वमन्तोदात्तम् । गुहोदकम् । स्वरे कृतेऽत्र एकादेशः । स्वरितो वानुदात्तेपदादौ <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3659" title=" स्वरितो वानुदात्ते पदादौ "><sup>3659</sup></a> इति पक्षे स्वरितः । अकेवले किम् । शीतोदकम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3831">3831:</span> द्विगौ क्रतौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-97.html" title="AVG 6-2-97" target="_blank">6-2-97</a>)
      
<p> 
द्विगावुत्तरपदे क्रतुवाचिनि समासे पूर्वमन्तोदात्तम् । गर्गत्रिरात्रः । द्विगौ किम् । अत्रिरात्रः । क्रतौकिम् । बिल्वहोमस्य सप्तरात्रो बिल्वसप्तरात्रः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3832">3832:</span> सभायां नपुंसके </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-98.html" title="AVG 6-2-98" target="_blank">6-2-98</a>)
      
<p> 
सभायां परतो नपुंसकलिङ्गे समासे पूर्वमन्तोदात्तम् । गोपालसभम् । स्त्रीसभम् । सभायां किम् । ब्राह्मणसेनम् । नपुंसके किम् । राजसभा प्रतिपदोक्तनपुंसकग्रहणान्नेह । रमणीयसभम् । ब्राह्मणकुलम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3833">3833:</span> पुरे प्राचाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-99.html" title="AVG 6-2-99" target="_blank">6-2-99</a>)
      
<p> 
देवदत्तपुरम् । नान्दीपुरम् । प्राचां किम् । शिवपुरम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3834">3834:</span> अरिष्टगौडपूर्वे च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-100.html" title="AVG 6-2-100" target="_blank">6-2-100</a>)
      
<p> 
पुरे परे अरिष्टगौडपूर्वसमासे पूर्वमन्तोदात्तम् । अरिष्टपुरम् । गौडपुरम् । पूर्वग्रहणं किम् । इहापि तथा स्यात् । अरिष्टाश्रितपुरम् । गौडभृत्यपुरम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3835">3835:</span> न हास्तिनफलकमार्देयाः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-101.html" title="AVG 6-2-101" target="_blank">6-2-101</a>)
      
<p> 
पुरे परे नैतान्यन्तोदात्तानि । हास्तिनपुरम् । फलकपुरम् । मार्देयपुरम् । मृदेरपत्यमिति शुभ्रादित्वाड्ढक् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3836">3836:</span> कुसूलकूपकुम्भशालं बिले </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-102.html" title="AVG 6-2-102" target="_blank">6-2-102</a>)
      
<p> 
एतान्यन्तोदात्तानि बिले परे । कुसूलबिलम् । कूपबिलम् । कुम्भबिलम् । शालबिलम् । कुसूलादि किम् । सर्पबिलम् । बिलेति किम् । कुसूलस्वामी ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3837">3837:</span> दिक्शब्दा ग्रामजनपदाख्यानचानराटेषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-103.html" title="AVG 6-2-103" target="_blank">6-2-103</a>)
      
<p> 
दिक्शब्दा अन्तोदात्त भवन्त्येषु । पूर्वेषुकामशमी । अपरकृष्णमृत्तिका । जनपद । पूर्वपञ्चालाः । आख्याने । पूर्वयातम् । पूर्वयायातम् । पूर्वचानराटम् । शब्दग्रहणं कालवाचिदिक्शब्दस्य परिग्रहार्थम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3838">3838:</span> आचार्योपसर्जनश्चाऽन्तेवासिनि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-104.html" title="AVG 6-2-104" target="_blank">6-2-104</a>)
      
<p> 
आचार्योपसर्जनान्तेवासिनि परे दिक्शब्दा अन्तोदात्ता भवन्ति । पूर्वपाणिनीयाः । आचार्येति किम् । पूर्वान्तेवासी । अन्तेवासिनि किम् । पूर्वपाणिनीयं शास्त्रम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3839">3839:</span> उत्तरपदवृद्धौ सर्वं च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-105.html" title="AVG 6-2-105" target="_blank">6-2-105</a>)
      
<p> 
उत्तरपदस्येत्यधिकृत्य या वृद्धिर्विहिता तद्वत्युत्तरपदे परे सर्वशब्दो दिक्शब्दाश्चान्तोदात्ता भवन्ति । सर्वपाञ्चालकः । अपरपाञ्चालकः । अधिकारग्रहणं किम् । सर्वभासः । सर्वकारकः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3840">3840:</span> बहुव्रीहौ विश्वं संज्ञायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-106.html" title="AVG 6-2-106" target="_blank">6-2-106</a>)
      
<p> 
बहुव्रीहौ विश्वशब्दः पूर्वपदभूतः संज्ञायामन्तोदात्तः स्यात् । पूर्वपदप्रकृतिस्वरेण प्राप्तस्याद्युदात्तस्यापवादः । विश्वकर्मा विश्वदेवः (वि॒श्वक॑र्मा वि॒श्वदे॑वः) । आविश्वदेवं सत्पतिम् (आवि॒श्वदे॑वं॒ सत्प॑तिम्) । बहुव्रीहौ किम् । विश्वे च ते देवाश्च विश्वदेवाः । संज्ञायां किम् । विश्वदेवः (विश्व॑देवः) । प्रागव्ययीभावाद्बहुव्रीह्यधिकारः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3841">3841:</span> उदराश्वेषुषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-107.html" title="AVG 6-2-107" target="_blank">6-2-107</a>)
      
<p> 
संज्ञायामिति वर्तते वृकोदरः । हर्यश्वः । महेषुः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3842">3842:</span> क्षेपे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-108.html" title="AVG 6-2-108" target="_blank">6-2-108</a>)
      
<p> 
उदराश्वेषुषु पूर्वमन्तोदात्तं बहुव्रीहौ निन्दायाम् । घटोदरः । कटुकाश्वः । चलाचलेषुः । अनुदरः इत्यत्र नञ्सुभ्याम् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3906" title=" नञ्सुभ्याम् "><sup>3906</sup></a> इति भवति विप्रतिषेधेन ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3843">3843:</span> नदी बन्धुनि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-109.html" title="AVG 6-2-109" target="_blank">6-2-109</a>)
      
<p> 
बन्धुशब्दे परे नद्यन्तं पूर्वमन्तोदात्तं बहुव्रीहौ । गार्गीबन्धुः । नदी किम् । ब्रह्मबन्धुः । ब्रह्मशब्द आद्युदात्तः । बन्धुनि किम् । गार्गीप्रियः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3844">3844:</span> निष्ठोपसर्गपूर्वमन्यतरस्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-110.html" title="AVG 6-2-110" target="_blank">6-2-110</a>)
      
<p> 
निष्ठान्तं पूर्वपदमन्तोदात्तं वा । प्रधौतपादः । निष्ठा किम् । प्रसेवकमुखः । उपसर्गपूर्वं किम् । शुष्कमुखः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3845">3845:</span> उत्तरपदादिः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-111.html" title="AVG 6-2-111" target="_blank">6-2-111</a>)
      
<p> 
उत्तरपदाधिकार आपादान्तम् । आद्यधिकारस्तु प्रकृत्या भगालम् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3871" title=" प्रकृत्या भगालम् "><sup>3871</sup></a> इत्यवधिकः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3846">3846:</span> कर्णो वर्णलक्षणात् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-112.html" title="AVG 6-2-112" target="_blank">6-2-112</a>)
      
<p> 
वर्णवाचिनो लक्षणवाचिनश्च परः कर्णशब्द आद्युदात्तो बहुव्रीहौ । शुक्लकर्णः । शङ्कुकर्णः । कर्णः किम् । 
श्वेतपादः । वर्णलक्षणात्किम् । शोभनकर्णः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3847">3847:</span> संज्ञौपम्ययोश्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-113.html" title="AVG 6-2-113" target="_blank">6-2-113</a>)
      
<p> 
कर्ण आद्युदात्तः । मणिकर्णः । औपम्ये । गोकर्णः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3848">3848:</span> कण्ठपृष्ठग्रीवाजङ्घं च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-114.html" title="AVG 6-2-114" target="_blank">6-2-114</a>)
      
<p> 
संज्ञौ पम्ययोर्बहुव्रीहौ । शितिकण्ठः । काण्डपृष्ठः । सुग्रीवः । नाडीजङ्घः । औपम्ये । खरकण्ठः । गोपृष्ठः । अश्वग्रीवः । गोजङ्घः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3849">3849:</span> शृङ्गमवस्थायां च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-115.html" title="AVG 6-2-115" target="_blank">6-2-115</a>)
      
<p> 
शृङ्गशब्दोऽवस्थायां संज्ञौपम्ययोश्चाद्युदात्तो बहुव्रीहौ । उद्गतशृङ्गः । द्व्यङ्गुलशृङ्गः । अत्र शृङ्गोद्गमनादिकृतो गवादेर्वयोविशेषोऽवस्था । संज्ञायाम् । ऋष्यशृङ्गः । उपमायाम् । मेषशृङ्गः । अवस्थेति किम् । स्थूलशृङ्गः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3850">3850:</span> नञो जरमरमित्रमृताः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-116.html" title="AVG 6-2-116" target="_blank">6-2-116</a>)
      
<p> 
नञः परा एते आद्युदात्ता बहुव्रीहौ । न मे जरा अजरम् । अमरम् । अमित्रमर्दय । श्रवो देवेष्वमृतम् (श्रवो॑ दे॒वेष्व॑मृतम्) । नञः किम् । ब्राह्मणमित्रः । जेति किम् । अशत्रुः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3851">3851:</span> सोर्मनसी अलोमोषसी </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-117.html" title="AVG 6-2-117" target="_blank">6-2-117</a>)
      
<p> 
सोः परं लोमोषसी वर्जयित्वा मन्नन्तमसन्तं चाद्युदात्तं स्यात् । नञ्सुभ्यम् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3906" title=" नञ्सुभ्याम् "><sup>3906</sup></a> त्यिस्यापवादः । सुकर्माणः सुयुजः (सु॒कर्मा॑णः सु॒युजः॑) । स नो वक्षदनिमानः सुवह्मा (स नो॑ वक्षदनिमा॒नः सुब्रह्मा॑) । शिवा पशुभ्यः सुमनाः सुवर्चाः (शि॒वा प॒शुभ्यः॑ सु॒मनाः॑ सु॒वर्चाः॑) । सुपेशससकरति (सु॒पेश॑सस्करति) । सोः किम् । कृतकर्मा मनसी किम् । सुराजा (सु॒राजा॑) । अलोमोषसी किम् सुलोमा । सूषाः कपि तु परत्वा कपि पूर्वम् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3907" title=" कपि पूर्वम् "><sup>3907</sup></a> इति भवति । सुकर्मकः सुस्रोतस्यः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3852">3852:</span> क्रत्वादयश्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-118.html" title="AVG 6-2-118" target="_blank">6-2-118</a>)
      
<p> 
सोः परे आद्युदात्ताः स्युः । साम्राज्याय सुक्रतुः (साम्रा॒ज्याय सु॒क्रतुः॑) । सुप्रतीकः (सु॒प्रती॑कः) । सुहव्यः (सु॒हव्यः॑) । सुप्रतुर्तिनेहसम् (सु॒प्रतू॑र्तिने॒हस॑म्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3853">3853:</span> आद्युदात्तं द्व्यच् छन्दसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-119.html" title="AVG 6-2-119" target="_blank">6-2-119</a>)
      
<p> 
यदाय्दुयाद्तं द्व्यच् तत्सोरुत्तरं बहुव्रीहावाद्युदात्तम् । अधास्वश्वाः (अधा॒स्वश्वाः॑) । सुरँथा आतिथिग्वे (सु॒रँथा॑ आतिथि॒ग्वे) । नित्स्वरेणाश्वरथावाद्युदात्तौ । आद्युदात्तं किम् । या सुबाहुः (या सु॑बा॒हुः) । द्व्यच् किम् । सुगुरसत्सु हिरण्यः (सु॒गुर॑सत्सु हिर॒ण्यः) । हिरण्यशब्दस्त्र्यच् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3854">3854:</span> वीरवीर्यौ च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-120.html" title="AVG 6-2-120" target="_blank">6-2-120</a>)
      
<p> 
सोः परौ बहुव्रीहौ छन्दस्याद्युदात्तौ । सुवीरे रयिणा (सु॒वीरे(स्वः र॒यिणा॑) । सुवीर्यस्य गोमतः (सु॒वीर्य॑स्य॒ गोमतः॑) । वीर्यशब्दो यत्प्रत्ययान्तः । तत्र यतोऽनावः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3701" title=" यतोऽनावः "><sup>3701</sup></a> इत्याद्युदात्तत्वं नेति वीर्यग्रहणं ज्ञापकम् । तत्र हि सति पूर्वेणैव सिद्धं स्यात् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3855">3855:</span> कूलतीरतूलमूलशालाऽक्षसममव्ययीभावे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-121.html" title="AVG 6-2-121" target="_blank">6-2-121</a>)
      
<p> 
उपकूलम् । उपतीरम् । उपतूलम् । उपमूलम् । उपशालम् । उपाक्षम् । सुषमम् । निःषमम् । तिष्ठद्गुप्रभृतिष्वेते । कूलादिग्रहणं किम् । उपकुम्भम् । अव्ययीभावे किम् । परमकूलम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3856">3856:</span> कंसमन्थशूर्पपाय्यकाण्डं द्विगौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-122.html" title="AVG 6-2-122" target="_blank">6-2-122</a>)
      
<p> 
द्विकंसः । द्विमन्थः । द्विशूर्पः । द्विपाय्यम् । द्विकाण्डम् । द्विगौ किम् । परमकंसः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3857">3857:</span> तत्पुरुषे शालायां नपुंसके </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-123.html" title="AVG 6-2-123" target="_blank">6-2-123</a>)
      
<p> 
शालाशब्दान्ते तत्पुरुषे नपुंसकलिङ्गेउत्तरपदमाद्युदात्तम् । ब्राह्मणशालम् । तत्पुरुषे किम् । दृढशालं ब्राह्मणकुलम् । शालायां किम् । ब्राह्मणसेनम् नपुंसके किम् । ब्राह्मणशाला ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3858">3858:</span> कन्था च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-124.html" title="AVG 6-2-124" target="_blank">6-2-124</a>)
      
<p> 
तत्पुरुषे नपुंसकलिङ्गे कन्था शब्द उत्तरपदमाद्युदात्तम् । सौशमिकन्थम् । आह्वरकन्थम् । नपुंसके किम् । दाक्षिकन्या ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3859">3859:</span> आदिश्चिहणादीनाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-125.html" title="AVG 6-2-125" target="_blank">6-2-125</a>)
      
<p> 
कन्थान्ते तत्पुरुषे नपुंसकलिङ्गे चिहणादीनामादिरुदात्तः । चिहमकन्थम् । मन्दुरकन्थम् । आदिरिति वर्तमाने पुनर्ग्रहणं पूर्वपदस्याद्युदात्तार्थम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3860">3860:</span> चेलखेटकटुककाण्डं गर्हायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-126.html" title="AVG 6-2-126" target="_blank">6-2-126</a>)
      
<p> 
चेलादीन्युत्तरपदान्याद्युदात्तानि । पुत्रचेलम् । नागरखेटम् । दधिकटुकम् । प्रजाकाण्डम् । चेलादिसादृश्येन पुत्रादीनां गर्हा व्याघ्रादित्वात्समासः । गर्हायां किम् परमचेलम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3861">3861:</span> चीरमुपमानम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-127.html" title="AVG 6-2-127" target="_blank">6-2-127</a>)
      
<p> 
वस्त्रं चीरमिव वस्त्रचीरम् । कम्बलचीरम् । उपमानं किम् । परमचीरम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3862">3862:</span> पललसूपशाकं मिश्रे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-128.html" title="AVG 6-2-128" target="_blank">6-2-128</a>)
      
<p> 
घृतपललम् । घृतसूपः । घृतशाकम् । भक्ष्येण मिश्रीकरणम् <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK697" title=" भक्ष्येण मिश्रीकरणम् "><sup>697</sup></a> इति समासः । मिश्रे किम् । परमपललम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3863">3863:</span> कूलसूदस्थलकर्षाः संज्ञायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-129.html" title="AVG 6-2-129" target="_blank">6-2-129</a>)
      
<p> 
आद्युदात्तास्तत्पुरुषे । दाक्षिकूलम् । शाण्डिसूदम् । दाण्डायनस्थलम् । दाक्षिकर्षः । ग्रामसंज्ञा एताः । संज्ञायां किम् । परमकूलम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3864">3864:</span> अकर्मधारये राज्यम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-130.html" title="AVG 6-2-130" target="_blank">6-2-130</a>)
      
<p> 
कर्मधारयवर्जिते तत्पुरुषे राज्यमुत्तरपदमाद्युदात्तम् । ब्राह्मण राज्यम् । अकेति किम् । परमराज्यम् ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">चेलराज्यादिस्वरादव्ययस्वरः पूर्वविप्रतिषेधेन कुचेलम् </span> (वा) ॥ कुराज्यम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3865">3865:</span> वर्ग्यादयश्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-131.html" title="AVG 6-2-131" target="_blank">6-2-131</a>)
      
<p> 
अर्जुनवर्ग्यः वासुदेवपक्ष्यः । अकर्मधारय इत्येव । परमवर्ग्यः । वर्गादिर्दिगाद्यन्तर्गणः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3866">3866:</span> पुत्रः पुम्भ्यः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-132.html" title="AVG 6-2-132" target="_blank">6-2-132</a>)
      
<p> 
पुम्शब्देभ्यः । परः पुत्रशब्द आद्युदात्तस्तत्पुरुषे । दाशकिपुत्रः । माहितपुत्रः । पुत्रः किम् । कौनटिमातुलः । पुम्ब्यः किम् । दाक्षीपुत्रः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3867">3867:</span> नाचार्यराजर्त्विक्संयुक्तज्ञात्याख्येभ्यः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-133.html" title="AVG 6-2-133" target="_blank">6-2-133</a>)
      
<p> 
एभ्यः पुत्रो नाद्युदात्तः । आख्याग्रहणात्पर्यायाणां तद्विशेषाणां च ग्रहणम् । आचार्यपुत्रः । उपाध्यायपुत्रः । शाकटायनपुत्रः । राजपुत्रः । ईश्वरपुत्रः । नन्दपुत्रः । ऋत्विक्पुत्रः । याजकपुत्रः । होतुः पुत्रः । संयुक्ताः संबन्धिनः । श्यालपुत्रः । ज्ञातयो मातापितृसंबन्धेन बान्धवाः । ज्ञातिपुत्रः । भ्रातुष्पुत्रः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3868">3868:</span> चूर्णादीन्यप्राणिषष्ठ्याः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-134.html" title="AVG 6-2-134" target="_blank">6-2-134</a>)
      
<p> 
एतानि प्राणिभिन्नषष्ठ्यन्तात्पराण्याद्युदात्तानि तत्पुरुषे । मुद्गचूर्णम् । अप्रेति किम् । मत्स्यचूर्णम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3869">3869:</span> षट् च काण्डादीनि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-135.html" title="AVG 6-2-135" target="_blank">6-2-135</a>)
      
<p> 
अप्राणिषष्ठ्या आद्युदात्तानि । दर्भकाण्डम् । दर्भचीरम् । तिलपललम् । मुद्गसूपः । मूलकशाकम् । नदीकूलम् । षट् किम् । राजसूदः । अप्रेति किम् । दत्तकाण्डम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3870">3870:</span> कुण्डं वनम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-136.html" title="AVG 6-2-136" target="_blank">6-2-136</a>)
      
<p> 
कुण्डमाद्युदात्तं वनवाचिनि तत्पुरुषे । दर्भकुण्डम् । कुण्डशब्दोऽत्र सादृश्ये । वनं किम् । मृत्कुण्डम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3871">3871:</span> प्रकृत्या भगालम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-137.html" title="AVG 6-2-137" target="_blank">6-2-137</a>)
      
<p> 
भगालवाच्युत्तरपदं तत्पुरुषे प्रकृत्या । कुम्भीभगालम् । कुम्भीनदालम् । कुम्भीपालम् । मध्योदात्ता एते । प्रकृत्येत्यधिकृतम् अन्तः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3877" title=" अन्तः "><sup>3877</sup></a> इति यावत् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3872">3872:</span> शितेर्नित्याऽबह्वज्बहुव्रीहावभसत् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-138.html" title="AVG 6-2-138" target="_blank">6-2-138</a>)
      
<p> 
शितेः परं नित्याबह्वच्कं प्रकृत्या । शितिपादः । शित्यंसः । पादशब्दो वृषादित्वादाद्युदात्तः । अंसशब्दः प्रत्ययस्य नित्त्वात् । शितेः किम् । दर्शनीयपादः । अभसत्किम् । शितिभसत् । शितिराद्युदात्तः । 
पूर्वपदप्रकृतिस्वरापवादोऽयं योगः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3873">3873:</span> गतिकारकोपपदात्कृत् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-139.html" title="AVG 6-2-139" target="_blank">6-2-139</a>)
      
<p> 
एभ्यः कृदन्तं प्रकृतिस्वरं स्यात्तत्पुरुषे । प्रकारकः । प्रहरणम् । शोणा धृष्णू नृवाहसा (शोणा॑ धृ॒ष्णू नृ॒वाह॑सा) । इध्मप्रव्रश्चनः । उपपदात् । उच्चैःकारम् । ईषत्करः । गतीति किम् । देवस्य कारकः । शेषलक्षणा षष्ठी । कृद्ग्रहणं स्पष्टार्थम् । प्रपचतितरामित्यत्र तरबाद्यन्तेन समासे कृते आम् । तत्र सतिशिष्टत्वादम्स्वरो भवतीत्येके । प्रपचतिदेश्यार्थं तु कृद्ग्रहणमित्यन्ये ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3874">3874:</span> उभे वनस्पत्यादिषु युगपत् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-140.html" title="AVG 6-2-140" target="_blank">6-2-140</a>)
      
<p> 
एषु पूर्वोत्तरपदे युगपत्प्रकृत्या । वनस्पतिं वनआ (वन॒स्पतिं॒ वन॒आ) । बृहस्पतिं यः (बृह॒स्पतिं॒ यः) । बृहच्छब्दोऽत्राद्युदात्तो निपात्यते । हर्षया शचीपतिम् (ह॒र्ष॒या॒ शची॒पति॑म्) । शार्ङ्गरवादित्वादाद्युदात्तः शचीशब्दः । शचीभिर्न इति दर्शनात् । तनूनपादुच्यते (तनू॒नपा॑दुच्यते) । नराशंसं वाजिनम् (नरा॒शंसं॑ वा॒जिन॑म्) । निपातनाद्दीर्घः । शुनःशेपम् (शुनः॒शेप॑म्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3875">3875:</span> देवताद्वन्द्वे च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-141.html" title="AVG 6-2-141" target="_blank">6-2-141</a>)
      
<p> 
उङे युगपत्प्रकृत्या स्तः । आ य इन्द्रावरुणौ (आ य इन्द्रा॒वरु॒णौ) । इन्द्राबृहस्पती वयम् (इन्द्रा॒बृह॒स्पती॑ व॒यम्) । देवता किम् । प्लक्षन्यग्रोधौ । द्वन्द्वे किम् । अग्निष्टोमः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3876">3876:</span> नोत्तरपदेऽनुदात्तादावपृथिवीरुद्रपूषमन्थिषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-142.html" title="AVG 6-2-142" target="_blank">6-2-142</a>)
      
<p> 
पृथिव्यादिवर्जितेऽनुदात्तावुत्तरपदे प्रागुक्तं न । इन्द्राग्निभ्यां कं वृषणः (इ॒न्द्रा॒ग्निभ्यां॒ कं वृष॑णः) । अपृथिव्यादौ किम् । द्यावापृथिवी जनयन् (द्यावा॑पृथि॒वी ज॒नय॑न्) । आद्युदात्तो द्यावा निपात्यते । पृथिवीत्यन्तोदात्तः । सोमा॑रुद्रौ । रोदेर्णिलुक्च इति रगन्तो रुद्रशब्दः । इन्द्रापूषणौ (इन्द्रा॑पूषणौ) । श्वन्नुक्षन् पूषन् इति पूषा अन्तोदात्तो निपात्यते । सुकामन्थिनौ । मन्थिन्निन्नन्तत्वादन्तोदात्तः । उत्तरपदग्रहणमनुदात्तादावित्युत्तरपदविशेषणं यथा स्यात् द्वन्द्वविशेषणं मा भूत् । अनुदात्तादाविति विधिप्रतिषेधयोर्विषयविभागार्थम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3877">3877:</span> अन्तः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-143.html" title="AVG 6-2-143" target="_blank">6-2-143</a>)
      
<p> 
अधिकारोऽयम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3878">3878:</span> थाथघञ्क्ताजवित्रकाणाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-144.html" title="AVG 6-2-144" target="_blank">6-2-144</a>)
      
<p> 
थ अथ घञ् क्त अच् अप् इत्र क एतदन्तानां गतिकारकोपपदात्परेषामन्त उदात्तः । प्रभृथस्यायोः (प्र॑भृ॒थस्या॒योः) । आवसथः । घञ् । प्रबेदः । क्तः । धर्ता वज्री परुष्टुतः (ध॒र्ता व॒ज्री पु॑रुष्टु॒तः) । पुरुषु बहुप्रदेशेषु स्तुत इति विग्रहः । अच् । प्रक्षयः । अप् । प्रलवः । इत्र । प्रलवित्रम् । क । गोवृषः । मूलविभुजादित्वात्कः । गतिकारकोपपदादित्येव । सुस्तुतं भवता ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3879">3879:</span> सूपमानात्क्तः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-145.html" title="AVG 6-2-145" target="_blank">6-2-145</a>)
      
<p> 
सोरुपमानाच्च परं क्तान्तमन्तोदात्तम् । ऋतस्य योनौ सुकृतस्य (ऋ॒तस्य योनौ॑ सुकृ॒तस्य॑) । शशप्लुतः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3880">3880:</span> संज्ञायामनाचितादीनाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-146.html" title="AVG 6-2-146" target="_blank">6-2-146</a>)
      
<p> 
गतिकारकोपपदात् क्तान्तमन्तोदात्तमाचितादीन्वर्जयित्वा उपहूतः शाकल्यः । परिजग्धः कौण्डिन्यः । अनेति किम् । आचितम् । आस्थापितम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3881">3881:</span> प्रवृद्धादीनां च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-147.html" title="AVG 6-2-147" target="_blank">6-2-147</a>)
      
<p> 
एषां क्तान्तमुत्तरपदमन्तोदात्तम् । प्रबृद्धः । प्रयुतः । असंज्ञार्थोऽयमारम्भः । आकृतिगणोऽयम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3882">3882:</span> कारकाद्दत्तश्रुतयोरेवाशिषि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-148.html" title="AVG 6-2-148" target="_blank">6-2-148</a>)
      
<p> 
संज्ञायामन्त उदात्तः । देवदत्तः । विष्णुश्रुतः । कारकात्किम् । संभूतो रामायणः । दत्तश्रुतयोः किम् । देवपालितः । अस्मान्नियमादत्र संज्ञायामन-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3880" title=" संज्ञायामनाचितादीनाम् "><sup>3880</sup></a> इति न तृतीया कर्मणि-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3782" title=" तृतीया कर्मणि "><sup>3782</sup></a> इति तु भवति । एव किम् । कारकावधारणं यथा स्यात् दत्तश्रुतावधारणं मा भूत् । अकारकादपि दत्तश्रुतयोरन्तः उदात्तो भवति । संश्रुतः 
। आशिषि किम् । देवैः खाता देवखाता । आशिष्येवेत्येवमत्रेष्टो नियमः । तेनानाहतो नदति देवदत्त इत्यत्र न शङ्खविशेषस्य संज्ञेयम् । तृतीया कर्मणि-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3782" title=" तृतीया कर्मणि "><sup>3782</sup></a> इति पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वमेव भवति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3883">3883:</span> इत्थम्भूतेन कृतमिति च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-149.html" title="AVG 6-2-149" target="_blank">6-2-149</a>)
      
<p> 
इत्थम्भूते कृतमित्येतस्मिन्नर्थे यः समासस्तत्र क्तान्तमुत्तरपदमन्तोदात्तं स्यात् । सुप्तप्रलपितम् । प्रमत्तगीतम् । कृतमिति क्रियासामान्ये करोतिर्नाभूतप्रादुर्भाव एव । तेन प्रलपिताद्यपि कृतं भवति । तृतीया कर्मणि-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3782" title=" तृतीया कर्मणि "><sup>3782</sup></a> इत्यस्यापवादः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3884">3884:</span> अनो भावकर्मवचनः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-150.html" title="AVG 6-2-150" target="_blank">6-2-150</a>)
      
<p> 
कारकात्परमनप्रत्ययान्तं भाववचनं कर्मवचनं चान्तोदात्तम् । पयःपानं सुखम् । राजभोजनाः शालयः । अनः किम् । हस्तादायः । भेति किम् । दन्तधावनम् । करणे ल्युट् । कारकात्किम् । निदर्शनम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3885">3885:</span> मन्क्तिन्व्याख्यानशयनासनस्थानयाजकादिक्रीताः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-151.html" title="AVG 6-2-151" target="_blank">6-2-151</a>)
      
<p> 
कारकात्पराणि एतान्युत्तरपदान्यन्तोदात्तानि तत्पुरुषे । कृत्स्वरापवादः । रथवर्त्म । पाणिनिकृतिः । छन्दोव्याख्यानम् । राजशयनम् । राजासनम् । अश्वस्थानम् । ब्राह्मणयाजकः । गोक्रीतः । कारकात्किम् । प्रभूतौ सङ्गतिम् । अत्र तादौ च निति-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3784" title=" तादौ च निति कृत्यतौ "><sup>3784</sup></a> इति स्वरः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3886">3886:</span> सप्तम्याः पुण्यम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-152.html" title="AVG 6-2-152" target="_blank">6-2-152</a>)
      
<p> 
अन्तोदात्तम् । अध्ययनपुण्यम् । तत्पुरुषे तुल्यार्थेति प्राप्तम् । सप्तम्याः किम् । वेदेन पुण्यं वेदपुण्यम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3887">3887:</span> ऊनार्थकलहं तृतीयायाः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-153.html" title="AVG 6-2-153" target="_blank">6-2-153</a>)
      
<p> 
माषोनम् । माषविकलम् । वाक्कलहः । तृतीयापूर्वपदप्रकृतिस्वरापवादोऽयम् । अत्र केचिदर्थेति स्वरूपग्रहममिच्छन्ति । धान्यार्थः । ऊनशब्देन त्वर्थनिर्देशार्थेन तदर्थानां ग्रहणमिति प्रतिपदोक्तत्वादेव सिद्धे तृतीयाग्रहणं स्पष्टार्थम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3888">3888:</span> मिश्रं चानुपसर्गमसन्धौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-154.html" title="AVG 6-2-154" target="_blank">6-2-154</a>)
      
<p> 
पणबन्धेनैकार्थ्यं सन्धिः । तिलमिश्राः । सर्पिर्भिश्राः । मिश्रं किम् । गुडधानाः । अनुपसर्गं किम् । तिलसंमिश्राः । मिश्रग्रहणे सोपसर्ग्रहणस्येदमेव ज्ञापकम् । असन्धौ किम् । ब्राह्मणमिश्रो राजा । ब्राह्मणैः सह संहित ऐकार्थ्यमापन्नः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3889">3889:</span> नञो गुणप्रतिषेधे सम्पाद्यर्हहितालमर्थास्तद्धिताः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-155.html" title="AVG 6-2-155" target="_blank">6-2-155</a>)
      
<p> 
संपाद्याद्यर्थतद्धितान्ता नञो गुणप्रतिषेधे वर्तमानात्परेऽन्तोदात्ताः । कर्णवेष्टकाभ्यां संपादि कार्णवेष्टकिकम् । न कार्णवैष्टकिकमकार्णवेष्टकिकम् । छेदमर्हति छैदिकः । न छैदिकोऽच्छैदिकः । न वत्सेभ्यो हितोऽवत्सीयः । न सन्तापाय प्रभवति । असान्तापिकः । नञः किम् । गर्दभरथमर्हति गार्दभरथिकः । द्विगार्दभरथिकः । गुणप्रतिषेदे किम् । गार्दभरथिकादन्योऽगार्दभरथिकः । गुणो हि तद्धितार्थे प्रवृत्तिनिमित्तं संपादित्वाद्युच्यते । तत्प्रतिषेधो यत्रोच्यते तत्रायं विधिः । कर्णवेष्टकाभ्यां न सम्पादि मुखमिति । संपेति किम् । पाणिनीयमधीते पाणिनीयः । न पाणिनीयः अपाणिनीयः । तद्धिताः किम् । वोढुमर्हति वोढा । न वोढाऽवोढा ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3890">3890:</span> ययतोश्चातदर्थे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-156.html" title="AVG 6-2-156" target="_blank">6-2-156</a>)
      
<p> 
ययतौ यौ तद्धितौ तदन्तस्योत्तरपदस्य नञो गुणप्रतिषेधविषयात्परस्यान्त उदात्तः स्यात् । पाशानां समूहः पाश्या । न पाश्या अपाश्या । अदन्त्यम् । अतदर्थे किम् । अपाद्यम् । तद्धितः किम् । अदेयम् । गुणप्रतिषेधे किम् । दन्त्यादन्यददन्त्यम् । तदनुबन्धग्रहणे नातदनुबन्धकस्येति । नेह । अवामदेव्यम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3891">3891:</span> अच्कावशक्तौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-157.html" title="AVG 6-2-157" target="_blank">6-2-157</a>)
      
<p> 
अजन्तं कान्तं च नञः परमन्तोदात्तमशक्तौ गम्यायाम् । अपचः । पक्तुं न शक्तः । अविलिखः अशक्तौ किम् । अपचो दीक्षितः । गुणप्रतिषेधे इत्येव । अन्योऽयं पचादपचः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3892">3892:</span> आक्रोशे च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-158.html" title="AVG 6-2-158" target="_blank">6-2-158</a>)
      
<p> 
नञः परावच्कावन्तोदात्तावाक्रोशे । अपचो जाल्मः । पक्तुं न शक्नोतीत्येवमाक्रोश्यते । अविक्षिपः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3893">3893:</span> संज्ञायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-159.html" title="AVG 6-2-159" target="_blank">6-2-159</a>)
      
<p> 
नञः परमन्तोदात्तं संज्ञायामाक्रोशे । अदेवदत्तः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3894">3894:</span> कृत्योकेष्णुच्चार्वादयश्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-160.html" title="AVG 6-2-160" target="_blank">6-2-160</a>)
      
<p> 
नञः परेऽन्तोदात्ताः स्युः । अकर्तव्यः । उक् । अनागामुकः । इष्णुच् । अनलङ्करिष्णुः । इष्णुज्ग्रहणे खिष्णुचो द्व्यनुबन्धकस्यापि ग्रहणमिकारादेर्विधानसामर्थ्यात् । अनाढ्यंभविष्णुः । चार्वादिः । अचारुः । असाधुः ॥ (ग) राजाह्नोश्छन्दसि ॥ अराजा । अनाहः । भाषायां नञः स्वर एव ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3895">3895:</span> विभाषा तृन्नन्नतीक्ष्णशुचिषु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-161.html" title="AVG 6-2-161" target="_blank">6-2-161</a>)
      
<p> 
तृन् । अकर्ता । अन्न । अनन्नम् । अतीक्ष्णम् । अशुचि पक्षे अव्ययस्वरः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3896">3896:</span> बहुव्रीहाविदमेतत्तद्भ्यः प्रथमपूरणयोः क्रियागणने </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-162.html" title="AVG 6-2-162" target="_blank">6-2-162</a>)
      
<p> 
एभ्योऽनयोरन्त उदात्तः । इदं प्रथमं यस्य स इदंप्रथमः । एतद्द्वितीयः । तत्पञ्चमः । बहुव्रीहौ किम् । अनेन प्रथम इदंप्रथमः । तृतीया-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK692" title=" तृतीया तत्कृतार्थेन गुणवचनेन "><sup>692</sup></a> इति योगविभागात्समासः । इदमेतत्तद्भ्यः किम् । यत्प्रथमः । प्रथमपूरणयोः किम् । तानि बून्यस्य तद्बहुः । क्रियागणने किम् । अयं प्रथमः प्रधानं येषां ते इदं प्रथमाः । द्रव्यगणनमिदम् । गणने किम् । अयं प्रथमो येषां ते इदंप्रथमः । इदंप्रधाना इत्यर्थः । उत्तरपदस्य कार्यित्वात्कपि पूर्वमन्तोदात्तम् । इदंप्रथमकः । बहुव्रीहावित्यधिकारो वनं समासे-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3912" title=" वनं समासे "><sup>3912</sup></a> इत्यतः प्राग्बोध्यः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3897">3897:</span> संख्यायाः स्तनः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-163.html" title="AVG 6-2-163" target="_blank">6-2-163</a>)
      
<p> 
बहुव्रीहावन्तोदात्तः । द्विस्तनी । चतुःस्तना । संख्यायाः किम् । दर्शनीयस्तना । स्तनः किम् । द्विशिराः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3898">3898:</span> विभाषा छन्दसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-164.html" title="AVG 6-2-164" target="_blank">6-2-164</a>)
      
<p> 
द्विस्तनां करोति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3899">3899:</span> संज्ञायां मित्राजिनयोः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-165.html" title="AVG 6-2-165" target="_blank">6-2-165</a>)
      
<p> 
देवमित्रः । कृष्णाजिनम् । संज्ञायां किम् । प्रियमित्रः ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">ऋषिप्रतिषेधो मित्रे </span> (वा) ॥ विश्वामित्र ऋषिः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3900">3900:</span> व्यवायिनोऽन्तरम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-166.html" title="AVG 6-2-166" target="_blank">6-2-166</a>)
      
<p> 
व्यवधानवाचकात्परमन्तोदात्तम् । वस्त्रमन्त्रं व्यवधायकं यस्य स वस्त्रान्तरः । व्यवायिनः किम् । आत्मान्तरः । अन्यस्वभाव इत्यर्थः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3901">3901:</span> मुखं स्वाङ्गम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-167.html" title="AVG 6-2-167" target="_blank">6-2-167</a>)
      
<p> 
गौरमुखः । स्वाङ्गं किम् । दीर्घमुखा शाला ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3902">3902:</span> नाऽव्ययदिक्शब्दगोमहत्स्थूलमुष्टिपृथुवत्सेभ्यः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-168.html" title="AVG 6-2-168" target="_blank">6-2-168</a>)
      
<p> 
उच्चैर्मुखः । प्राङ्मुखः । गोमुखः । महामुखः । स्थूलमुखः मुष्टिमुखः । पृथुमुखः । वत्समुखः । पूर्वपदप्रकृतिस्वरोऽत्र । गोमुष्टिवत्सपूर्वपदस्योपमानलक्षणोऽपि विकल्पोऽनेन बाध्यते ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3903">3903:</span> निष्ठोपमानादन्यतरस्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-169.html" title="AVG 6-2-169" target="_blank">6-2-169</a>)
      
<p> 
निष्ठान्तादुपमानवाचिनश्च परं मुखं स्वाङ्गं वान्तोदात्तं बहुव्रीहौ । प्रक्षालितमुखः । पक्षे निष्ठोपसर्ग-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3844" title=" निष्ठोपसर्गपूर्वमन्यतरस्याम् "><sup>3844</sup></a> इति पूर्वपदान्तोदात्तत्वम् । पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वेन गतिस्वरोऽपि भवति । उपमानम् । सिंहमुखः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3904">3904:</span> जातिकालसुखादिभ्योऽनाच्छादनात् क्तोऽकृतमितप्रतिपन्नाः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-170.html" title="AVG 6-2-170" target="_blank">6-2-170</a>)
      
<p> 
सारङ्गजग्धः । मासजातः । सुखजातः । दुःखजातः । जातिकालेति किम् । पुत्रजातः । अनाच्छादनात्किम् । वस्त्रच्छन्नः । अकृतेति किम् । कुण्डकृतः । कुण्डमितः । कुण्डप्रतिपन्नः । अस्माज्ज्ञापकान्निष्ठान्तस्य परनिपातः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3905">3905:</span> वा जाते </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-171.html" title="AVG 6-2-171" target="_blank">6-2-171</a>)
      
<p> 
जातिकालसुखादिभ्यः परो जातशब्दो वान्तोदात्तः । दन्तजातः । मासजातः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3906">3906:</span> नञ्सुभ्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-172.html" title="AVG 6-2-172" target="_blank">6-2-172</a>)
      
<p> 
बहुव्रीहावुत्तरपदमन्तोदात्तम् । अव्रीहिः । सुमाषः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3907">3907:</span> कपि पूर्वम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-173.html" title="AVG 6-2-173" target="_blank">6-2-173</a>)
      
<p> 
नञ्सुभ्यां परं यदुत्तरपदं तदन्तस्य समासस्य पूर्वमुदात्तं कपि परे । अब्रह्मबन्धुकः । सुकुमारीकः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3908">3908:</span> ह्रस्वान्तेऽन्त्यात्पूर्वम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-174.html" title="AVG 6-2-174" target="_blank">6-2-174</a>)
      
<p> 
ह्रस्वान्त उत्तरपदे समासे वान्त्यात्पूर्वमुदात्तं कपि नञ्सुभ्यां परं बहुव्रीहौ । अव्रीहिकः । सुमाषकः । पूर्वमित्यनुवर्तमाने पुनः पूर्वग्रहणं प्रवृत्तिभेदेन नियमार्थम् । ह्रस्वान्तेऽन्त्यादेव पूर्वपदमुदात्तं न कपि पूर्वमिति अज्ञकः । कबन्तस्यैवान्तोदात्तत्वम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3909">3909:</span> बहोर्नञ्वदुत्तरपदभूम्नि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-175.html" title="AVG 6-2-175" target="_blank">6-2-175</a>)
      
<p> 
उत्तरपदार्थबहुत्ववाचिनो बहोः परस्य पदस्य नञः परस्येव स्वरः स्यात् । बहुव्रीहिकः । बहुमित्रकः । उत्तरपदेति किम् । बहुषु मानोऽस्य स बहुमानः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3910">3910:</span> न गुणादयोऽवयवाः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-176.html" title="AVG 6-2-176" target="_blank">6-2-176</a>)
      
<p> 
अवयववाचिनो बहोः परे गुणादयो नान्तोदात्ता बहुव्रीहौ । बहुगुमा रज्जुः । बह्वक्षरं पदं । बह्वध्यायः । गुणादिराकृतिगणः । अवयवाः किम् । बहुगुमो द्विजः । अध्ययनश्रुतसदाचारादयो गुणाः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3911">3911:</span> उपसर्गात्स्वाङ्गं ध्रुवमपर्शु </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-177.html" title="AVG 6-2-177" target="_blank">6-2-177</a>)
      
<p> 
प्रपृष्टः । प्रललाटः । ध्रुवमेकरूपम् । उपसर्गात्किम् । दर्शनीयपृष्ठः । स्वाङ्गं किम् । प्रशाखो वृक्षः । ध्रुवं किम् । उद्बाहुः । अपर्शु किम् । विपर्शुः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3912">3912:</span> वनं समासे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-178.html" title="AVG 6-2-178" target="_blank">6-2-178</a>)
      
<p> 
समासमात्रे उपसर्गादुत्तरपदं वनमन्तोदात्तम् । तस्येदिमे प्रवणे (तस्येदि॑मे प्रव॒णे) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3913">3913:</span> अन्तः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-179.html" title="AVG 6-2-179" target="_blank">6-2-179</a>)
      
<p> 
अस्मात्परं वनमन्तोदात्तम् । अन्तर्वणो देशः । अनुपसर्गार्थमिदम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3914">3914:</span> अन्तश्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-180.html" title="AVG 6-2-180" target="_blank">6-2-180</a>)
      
<p> ।
उपसर्गादन्तः शब्दोऽन्तोदात्तः । पर्यन्तः समन्तः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3915">3915:</span> न निविभ्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-181.html" title="AVG 6-2-181" target="_blank">6-2-181</a>)
      
<p> 
न्यन्तः । व्यन्तः । पूर्वपदप्रकृतिस्वरे यणि च कृते उदात्तस्वरितयोर्यणः-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3657" title=" उदात्तस्वरितयोर्यणः स्वरितोऽनुदात्तस्य "><sup>3657</sup></a> इति स्वरितः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3916">3916:</span> परेरभितोभावि मण्डलम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-182.html" title="AVG 6-2-182" target="_blank">6-2-182</a>)
      
<p> 
परेः परमभित उभयतो भावो यस्यास्ति तत्कूलादि मण्डलं चान्तोदात्तम् । परिकूलम् । परिमण्डलम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3917">3917:</span> प्रादस्वाङ्गं संज्ञायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-183.html" title="AVG 6-2-183" target="_blank">6-2-183</a>)
      
<p> 
प्रगृहम् । अस्वाङ्गं किम् । प्रपदम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3918">3918:</span> निरुदकादीनि च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-184.html" title="AVG 6-2-184" target="_blank">6-2-184</a>)
      
<p> 
अन्तोदात्तानि । निरुदकम् । निरुपलम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3919">3919:</span> अभेर्मुखम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-185.html" title="AVG 6-2-185" target="_blank">6-2-185</a>)
      
<p> 
अभिमुखम् । उपसर्गात्स्वाङ्गम्-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3911" title=" उपसर्गात्स्वाङ्गं ध्रुवमपर्शु "><sup>3911</sup></a> इति सिद्धे बहुव्रीह्यर्थमध्रुवार्थमस्वाङ्गार्थं चेदम् । अभिमुखा शाला ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3920">3920:</span> अपाच्च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-186.html" title="AVG 6-2-186" target="_blank">6-2-186</a>)
      
<p> 
अपमुखम् । योगविभाग उत्तरार्थः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3921">3921:</span> स्फिगपूतवीणाऽञ्जेध्वकुक्षिसीरनामनाम च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-187.html" title="AVG 6-2-187" target="_blank">6-2-187</a>)
      
<p> 
अपादिमान्यन्तोदात्तानि । अपस्फिगम् । अपपूतम् । अपवीणम् । अञ्जस् । अपाञ्जः । अध्वन् । अपाध्वा । उपसर्गादध्वनः-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK953" title=" उपसर्गादध्वनः "><sup>953</sup></a> इत्यस्याभावे इदम् । एतदेव च ज्ञापकं समासान्तानित्यत्वे उपकुक्षिः । सीरनाम । अपसीरम् । अपहलम् । नाम अपनाम । स्फिगपूतकुक्षिग्रहणमबहुव्रीह्यर्थमध्रुवार्थमस्वाङ्गार्थं च ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3922">3922:</span> अधेरुपरिस्थम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-188.html" title="AVG 6-2-188" target="_blank">6-2-188</a>)
      
<p> 
अध्यारूढो दन्तोऽधिदन्तः । दन्तस्योपरि जातो दन्तः । उपरिस्थं किम् । अधिकरणम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3923">3923:</span> अनोरप्रधानकनीयसी </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-189.html" title="AVG 6-2-189" target="_blank">6-2-189</a>)
      
<p> 
अनोः परमप्रधानवाचि कनीयश्चान्तोदात्तम् । अनुगतो ज्येष्ठमनुज्येष्ठः । पूर्वपदार्थप्रधानः प्रादिसमासः । अनुगतः कनीयाननुकनीयान् । उत्तरपदार्थप्रधानः । प्रधानार्थं च कनीयोग्रहणम् । अप्रेति किम् । अनुगतो ज्येष्ठोऽनुज्येष्ठः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3924">3924:</span> पुरुषश्चाऽन्वादिष्टः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-190.html" title="AVG 6-2-190" target="_blank">6-2-190</a>)
      
<p> 
अनोः परोऽन्वादिष्टवाची पुरुषोऽन्तोदात्तः । अन्वादिष्ट पुरुषोऽनुपुरुषः । अन्वादिष्टः किम् । अनुगतः पुरुषोऽनुपुरुषः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3925">3925:</span> अतेरकृत्पदे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-191.html" title="AVG 6-2-191" target="_blank">6-2-191</a>)
      
<p> 
अतेः परमकृदन्तं पदशब्दश्चान्तोदात्तः । अत्यङ्कुशो नागः । अतिपदगायत्री । अकृत्पदे किम् । अतिकारः ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">अतेर्धातुलोप इति वाच्यम् </span> (वा) ॥ इह मा भूत् । शोभनो गार्ग्योऽतिगार्ग्यः । इह च स्यात् । अतिक्रान्तः कारुमतिकारुकः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3926">3926:</span> नेरनिधाने </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-192.html" title="AVG 6-2-192" target="_blank">6-2-192</a>)
      
<p> 
निधानमप्रकाशता ततोऽन्यदनिधानं प्रकाशनमित्यर्थः । निमूलम् । न्यक्षम् । अनिधाने किम् । निहितो दण्डो निदण्डः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3927">3927:</span> प्रतेरंश्वादयस्तत्पुरुषे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-193.html" title="AVG 6-2-193" target="_blank">6-2-193</a>)
      
<p> 
प्रतेः परेंऽश्वादयोऽन्तोदात्ताः । प्रतिगतोंऽशुः प्रत्यंशुः प्रतिजनः । प्रतिराजा । समासान्तस्यानित्यत्वान्न टच् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3928">3928:</span> उपाद्द्व्यजजिनमगौरादयः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-194.html" title="AVG 6-2-194" target="_blank">6-2-194</a>)
      
<p> 
उपात्परं यत् द्व्यच्कमजिनं चान्तोदात्तं तत्पुरुषे गौरादीन्वर्जयित्वा । उपदेवः । उपेन्द्रः । उपाजिनम् । अगौरादयः किम् । उपगौरः । उपतैषः । तत्पुरुषे किम् । उपगतः सोमोऽस्य स उपसोमः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3929">3929:</span> सोरवक्षेपणे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-195.html" title="AVG 6-2-195" target="_blank">6-2-195</a>)
      
<p> 
सुप्रत्यवसितः । सुरत्र पूजायामेव । वाक्यार्थस्त्वत्र निन्दा । असूयया तथाभिधानात् । सोः किम् । कुब्राह्मणः । अवक्षेपणे किम् । सुवृषणम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3930">3930:</span> विभाषोत्पुच्छे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-196.html" title="AVG 6-2-196" target="_blank">6-2-196</a>)
      
<p> 
तत्पुरुषे । उत्क्रान्तः पुच्छादुत्पुच्छः । यदा तु पुच्छमुदस्यति उत्पुच्छयतेः एरच्-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3231" title=" एरच् "><sup>3231</sup></a> उत्पुच्छस्तदा थाथादिस्वरेण नित्यमन्तोदात्तत्वे प्राप्ते विकल्पोऽयम् । सेयमुभयत्र विभाषा । तत्पुरुषे किम् । उदस्तं पुच्छं येन स उत्पच्छः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3931">3931:</span> द्वित्रिभ्यां पाद्दन्मूर्धसु बहुव्रीहौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-197.html" title="AVG 6-2-197" target="_blank">6-2-197</a>)
      
<p> 
आभ्यां परेश्वेश्वन्तोदात्तो वा । द्विपाच्चतुष्पाच्चरथाय (द्वि॒पाच्चतु॑ष्पाच्च॒रथा॑य) । त्रिपादूर्ध्वः (त्रि॒पादू॒र्ध्वः) । द्विदन् । त्रिमूर्धानं सप्तरश्मिम् (त्रि॒मू॒र्धानं॑ स॒प्तरश्मिम्) । मूर्धन्नित्यकृतसमासान्त एव मूर्धशब्दः । तस्यैतत्प्रयोजनमसत्यपि समासान्ते अन्तोदात्तत्वं यथा स्यात् । एतदेव ज्ञापकमनित्यः समासान्तो भवतीति । यद्यपि च समासान्तः क्रियते तथापि बहुव्रीहिकार्यत्वात्तदेकदेशत्वाच्च समासान्तोदात्तत्वं पक्षे भवत्येव द्विमूर्धः । त्रिमूर्धः । द्वित्रिभ्यां किम् । कल्याणमूर्धा । बहुव्रीहौ किम् । द्वयोर्मूर्धा द्विमूर्धा ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3932">3932:</span> सक्थं चाऽक्रान्तात् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-198.html" title="AVG 6-2-198" target="_blank">6-2-198</a>)
      
<p> 
गौरसक्थः । श्लक्ष्णसक्थः । आक्रान्तात्किम् । चक्रसक्थः । समासान्तस्य पचश्चित्त्वान्नित्यमेवान्तोदात्तत्वं भवति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3933">3933:</span> परादिश्छन्दसि बहुलम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/6-2-199.html" title="AVG 6-2-199" target="_blank">6-2-199</a>)
      
<p> 
छन्दसि परस्य सक्थशब्दस्यादिरुदात्तो वा । अजिसक्थमालभेत । अत्र वार्तिकम् ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">परादिश्च परान्तश्च पूर्वान्तश्चापि दृश्यते </span> (वा) ॥ पूर्वादयश्च दृश्यन्ते व्यत्ययो बहुलं ततः ॥ इति परादिः । तुविजाता उरुक्षया (तु॒वि॒जा॒ता उ॑रु॒क्षया॑) । परान्तः । नि येन मुष्टिहत्यया (नि येन॑ मुष्टिह॒त्यया॑) । यस्त्रिचक्रः (यस्त्रि॑च॒क्रः) । पूर्वान्तः । विश्वायुर्धेहि (वि॒श्वायु॑र्धेहि) ॥ इति समासस्वराः ॥
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3934">3934:</span> तिङो गोत्रादीनि कुत्सनाभीक्ष्ण्ययोः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-27.html" title="AVG 8-1-27" target="_blank">8-1-27</a>)
      
<p> 
तिङन्तात्पदाद्गोत्रादीन्यनुदात्तान्येतयोः । पचति गोत्रम् । पचतिपचति गोत्रम् । एवं प्रवचनप्रहसनप्रकथनप्रत्यायनादयः । कुत्सनाभीक्ष्ण्यग्रहणं पाठविशेषणम् । तेनान्यत्रापि गोत्रादिग्रहणे कुत्सनादावेव कार्यं ज्ञेयम् । गोत्रादीनि किम् । पचति पापम् । कुत्सेति किम् । खनति गोत्रम् । समेत्य कूपम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3935">3935:</span> तिङ्ङतिङः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-28.html" title="AVG 8-1-28" target="_blank">8-1-28</a>)
      
<p> 
अतिङन्तात्पदात्परं तिङन्तं निहन्यते । अग्निमीळे (अ॒ग्निमी॑ळे) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3936">3936:</span> न लुट् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-29.html" title="AVG 8-1-29" target="_blank">8-1-29</a>)
      
<p> 
लुडन्तं न निहन्यते । श्वःकर्ता । श्वःकर्तारौ ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3937">3937:</span> निपातैर्यद्यदिहन्तकुविन्नेच्चेच्चण्कच्चिद्यत्रयुक्तम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-30.html" title="AVG 8-1-30" target="_blank">8-1-30</a>)
      
<p> 
एतैर्निपातैर्युक्तं न निहन्यते । यदग्ने स्यामहं त्वम् (यद॑ग्ने॒ स्याम॒हं त्वम्) । युवा यदीकृथः (युवा॒ यदी॑कृ॒थः) । कुविदङ्ग आसन् (कु॒विद॒ङ्ग आस॑न्) । अचित्तिभिश्चकृमा कच्चित् (अचि॑त्तिभिश्चकृ॒मा कच्चि॑त्) । पुत्रासो यत्र पितरो भवन्ति (पु॒त्रासो॒ यत्र॑ पि॒तरो॒ भव॑न्ति) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3938">3938:</span> नह प्रत्यारम्भे </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-31.html" title="AVG 8-1-31" target="_blank">8-1-31</a>)
      
<p> 
नहेत्यनेन युक्तं तिङन्तं नानुदात्तम् । प्रतिषेधयुक्त आरम्भः प्रत्यारम्भः । नह भोक्ष्यसे । प्रत्यारम्भे किम् । नह वैतस्मिंल्लोके दक्षिणमिच्छन्ति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3939">3939:</span> सत्यं प्रश्ने </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-32.html" title="AVG 8-1-32" target="_blank">8-1-32</a>)
      
<p> 
सत्ययुक्तं तिङन्तं नानुदात्तं प्रश्ने । सत्यं भोक्ष्यसे । प्रश्ने किम् । सत्यमिद्वा उ तंयमिन्द्रं स्तवाम (स॒त्यमिद्वा उ॒ तं व॒यमिन्द्रं॑ स्तवाम) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3940">3940:</span> अङ्गाऽप्रातिलोम्ये </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-33.html" title="AVG 8-1-33" target="_blank">8-1-33</a>)
      
<p> 
अङ्गेत्यनेन युक्तं तिङन्तं नानुदात्तम् । अङ्ग कुरु । अप्रातिलोम्ये किम् । अङ्ग कूजसि वृषल । इदानीं ज्ञास्यसि जाल्म । अनभिप्रेतमसौ कुर्वन्प्रतिलोमो भवति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3941">3941:</span> हि च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-34.html" title="AVG 8-1-34" target="_blank">8-1-34</a>)
      
<p> 
हियुक्तं तिङन्तं नानुदात्तम् । आहि ष्मा याति (आहि ष्मा॒ याति॑) । आ हि रुहंतम् (आ हि रु॒हंत॑म्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3942">3942:</span> छन्दस्यनेकमपि साकाङ्क्षम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-35.html" title="AVG 8-1-35" target="_blank">8-1-35</a>)
      
<p> 
हीत्यनेन युक्तं साकाङ्क्षमनेकमपि नानुदात्तम् । अनृतं हि मत्तो वदति पाप्मा चैनं युनाति । तिङन्तद्वयमपि न निहन्यते ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3943">3943:</span> यावद्यथाभ्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-36.html" title="AVG 8-1-36" target="_blank">8-1-36</a>)
      
<p> 
आभ्यां युक्तं तिङन्तं नानुदात्तम् । यथाचित्कण्वमावतम् (यथा॑चि॒त्कण्व॒माव॑तम्) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3944">3944:</span> पूजायां नानन्तरम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-37.html" title="AVG 8-1-37" target="_blank">8-1-37</a>)
      
<p> 
यावद्यथाभ्यां युक्तमनन्तरं तिङन्तं पूजायां नानुदात्तम् । यावत्पचति शोभनम् । यथा पचति शोभनम् । पूजायां किम् । यावद्भुङ्क्ते । अनन्तरं किम् । यावद्देवदत्तः पचति शोभनम् । पूर्वेणात्र निघातः प्रतिषिध्यते ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3945">3945:</span> उपसर्गव्यपेतं च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-38.html" title="AVG 8-1-38" target="_blank">8-1-38</a>)
      
<p> 
पूर्वेणानन्तरमित्युक्तम् । उपसर्गव्यवधानार्थं वचनम् । यावत्प्रत्पचति शोभनम् । अनन्तरमित्येव । यावद्देवदत्तः प्रपचति शोभनम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3946">3946:</span> तुपश्यपश्यताऽहैः पूजायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-39.html" title="AVG 8-1-39" target="_blank">8-1-39</a>)
      
<p> 
एभिर्युक्तं तिङन्तं न निहन्यते पूजायाम् । आदह धामनु पुनर्गर्भत्वमेरिरे (आदह॑ स्व॒धामनु॒ पुन॑र्गर्भ॒त्वमे॑रिरे) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3947">3947:</span> अहो च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-40.html" title="AVG 8-1-40" target="_blank">8-1-40</a>)
      
<p> 
एतद्योगे नानुदात्तं पूजायाम् । अहो देवदत्तः पचति शोभनम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3948">3948:</span> शेषे विभाषा </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-41.html" title="AVG 8-1-41" target="_blank">8-1-41</a>)
      
<p> 
अहो इत्यनेन युक्तं तिङन्तं वानुदात्तं पूजायाम् । अहो कटं करिष्यति । 
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3949">3949:</span> पुरा च परीप्सायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-42.html" title="AVG 8-1-42" target="_blank">8-1-42</a>)
      
<p> 
पुरेत्यनेन युक्तं वानुदात्तं त्वरायाम् । अधीष्व माणवक पुराविद्योतते विद्युत् । निकटागामिन्यत्र पुराशब्दः परीप्सायां किम् । न तेनस्म पुराधीयते । चिरातीतेऽत्र पुरा । 
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3950">3950:</span> नन्वित्यनुज्ञैषणायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-43.html" title="AVG 8-1-43" target="_blank">8-1-43</a>)
      
<p> 
नन्वित्यनेन युक्तं तिङन्तं नानुदात्तमनुज्ञाप्रार्थनायाम् । ननु गच्छामि भोः । अनुजानीहि मां गच्छन्तमित्यर्थः । अन्विति किम् । आकर्षीः कटं त्वम् । ननु करोमि । पृष्टप्रतिवचनमेतत् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3951">3951:</span> किं क्रियाप्रश्नेऽनुपसर्गमप्रतिषिद्धम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-44.html" title="AVG 8-1-44" target="_blank">8-1-44</a>)
      
<p> 
क्रियाप्रश्ने वर्तमानेन किंशब्देन युक्तं तिङन्तं नानुदात्तम् । किं द्विजः । पचत्याहोस्विद्गच्छति । क्रियेति किम् । साधनप्रश्ने मा भूत् । किं भक्तं पचत्यपूपान्वा । प्रश्ने किम् । किं पठति । क्षेपोऽयम् । अनुपसर्गं किम् । किं प्रपचति उत प्रकरोति । अप्रतिषिद्धं किम् । किं द्विजोन पचति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3952">3952:</span> लोपे विभाषा </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-45.html" title="AVG 8-1-45" target="_blank">8-1-45</a>)
      
<p> 
किमोऽप्रयोगे उक्तं वा । देवदत्तः पचत्याहोस्वित्पठति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3953">3953:</span> एहि मन्ये प्रहासे लृट् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-46.html" title="AVG 8-1-46" target="_blank">8-1-46</a>)
      
<p> 
एहि मन्ये इत्यनेन युक्तं लृडन्तं क्रीडायाम् । एहि मन्ये भक्तं भोक्ष्यसे नहि भोक्ष्यसे भुक्तं तत्त्वतिथिभिः । प्रहासे किम् । एहि मन्यसे ओदनं भोक्ष्ये इति सुष्ठु मन्यसे । गत्यर्थलोटा लृट्-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3958" title=" गत्यर्थलोटा लृण्न चेत्कारकं सर्वान्यत् "><sup>3958</sup></a> इत्यनेनैव सिद्धे नियमार्थोऽयमारम्भः । एहिमन्येयुक्ते प्रहास एव नान्यत्र । एहि मन्यसे ओदनं भोक्ष्ये ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3954">3954:</span> जात्वपूर्वम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-47.html" title="AVG 8-1-47" target="_blank">8-1-47</a>)
      
<p> 
अविद्यमानपूर्वं यज्जातु तेन युक्तं तिङन्तं नानुदात्तम् । जातु भोक्ष्यसे । अपूर्वं किम् । कटं जातु करिष्यसि ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3955">3955:</span> किंवृत्तं च चिदुत्तरम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-48.html" title="AVG 8-1-48" target="_blank">8-1-48</a>)
      
<p> 
अविद्यमानपूर्वं चिदुत्तं यत्किंवृत्तं तेन युक्तं तिङन्तं नानुदात्तम् । विभक्त्यन्तं डतरडतमान्तं किमो रूपं किंवृत्तम् । कश्चिद्भुङ्क्ते । कतरश्चित् । कतमश्चिद्वा । चिदुत्तरं किम् । को भुङ्क्ते । अपूर्वमित्येव । रामः किंचित्पठति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3956">3956:</span> आहो उताहो चाऽनन्तरम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-49.html" title="AVG 8-1-49" target="_blank">8-1-49</a>)
      
<p> 
आहो उताहो इत्याभ्यां युक्तं तिङन्तं नानुदात्तम् । आहो उताहो वा भुङ्क्ते । अनन्तरमित्येव । शेषे विभाषां वक्ष्यति । अपूर्वेति किम् । देव आहो भुङ्क्ते ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3957">3957:</span> शेषे विभाषा </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-50.html" title="AVG 8-1-50" target="_blank">8-1-50</a>)
      
<p> 
आभ्यां युक्तं व्यवहितं तिङन्तं वानुदात्तम् । आहो देवः पचति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3958">3958:</span> गत्यर्थलोटा लृण्न चेत्कारकं सर्वान्यत् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-51.html" title="AVG 8-1-51" target="_blank">8-1-51</a>)
      
<p> 
गत्यर्थानां लोटा युक्तं तिङन्तं नानुदात्तं यत्रैव कारके लोट् तत्रैव लृडपि चेत् । आगच्छ देव ग्रामं द्रक्ष्यस्येनम् । उह्यन्तां देवदत्तेन शालयो रामेण बोक्ष्यन्ते । गत्यर्थे किम् । पच देव ओदनं भोक्ष्यसेऽन्नम् । लोटा किम् । आगच्छेर्देव ग्रामं द्रक्ष्यस्येनम् । लृट् किम् । आगच्छ देव ग्रामं पश्यस्येनम् । न चेदिति किम् । आगच्छ देव ग्रामं पिता ते ओदनं भोक्ष्यते । सर्वं किम् । आगच्छ देव ग्रामं त्वं चाहं च द्रक्ष्याव एनमित्यत्रापि निघातनिषेधो यथा स्यात् । यल्लोडन्तस्य कारकं तच्चान्यच्च लृडन्तेनोच्यते ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3959">3959:</span> लोट् च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-52.html" title="AVG 8-1-52" target="_blank">8-1-52</a>)
      
<p> 
लोडन्तं गत्यर्थलोटा युक्तं नानुदात्तम् । आगच्छ देव ग्रामं पश्य । गत्यर्थेति किम् । पच देवौदनं भुङ्क्ष्वैनम् । लोट् किम् । आगच्छ देव ग्रामं पश्यसि । न चेत्कारकं सर्वान्यदित्येव । आगच्छ देव ग्रामं त्वं चाहं च पश्यावः । योगविभाग उत्तरार्थः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3960">3960:</span> विभाषितं सोपसर्गमनुत्तमम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-53.html" title="AVG 8-1-53" target="_blank">8-1-53</a>)
      
<p> 
लोडन्तं गत्यर्थलोटा युक्तं तिङन्तं वानुदात्तम् । आगच्छ देव ग्रामं प्रविश । सोपसर्गं किम् । आगच्छ देव ग्रामं पश्य । अनुत्तमं किम् । आगच्छानि देव ग्रामं प्रविशानि ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3961">3961:</span> हन्त च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-54.html" title="AVG 8-1-54" target="_blank">8-1-54</a>)
      
<p> 
हन्तेत्यनेन युक्तमनुत्तमं लोडन्तं वानुदात्तम् । हन्त प्रविश । सोपसर्गमित्येव । हन्त कुरु । निपात्रैर्यद्यदि <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3967" title=" हेति क्षियायाम् "><sup>3967</sup></a> इति निघातप्रतिषेधः । अनुत्तमं किम् । हन्त प्रभुञ्जावहै ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3962">3962:</span> आम एकान्तरमामन्त्रितमनन्तिके </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-55.html" title="AVG 8-1-55" target="_blank">8-1-55</a>)
      
<p> 
आमः परमेकपदान्तरितमामन्त्रितं नानुदात्तम् । आम् पचसि देवदत्त3 । एकान्तरं किम् । आम् प्रपचसि देवदत्त3 । आमन्त्रितं किम् । आम् पचति देवदत्तः । अनन्तिके किम् । आम् पचसि देवदत्त ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3963">3963:</span> यद्धितुपरं छन्दसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-56.html" title="AVG 8-1-56" target="_blank">8-1-56</a>)
      
<p> 
तिङन्तं नानुदात्तम् । उदसृजो यदङ्गिरः (उ॒दसृ॑जो॒ यद॑ङ्गिरः) । उशन्ति हि (उ॒शन्ति॒ हि) । आख्यास्यामि तु ते । निपातैर्यत्-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3937" title=" निपातैर्यद्यदिहन्तकुविन्नेच्चेच्चण्कच्चिद्यत्रयुक्तम् "><sup>3937</sup></a>इति हिच <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3941" title=" हि च "><sup>3941</sup></a> इति तुपश्य-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3946" title=" तुपश्यपश्यताऽहैः पूजायाम् "><sup>3946</sup></a> इति च सिद्धे नियमार्थमिदम् । एतैरेव परभूतैर्योगे नान्यैरिति । जाये स्वारोहावैहि । एहीति गत्यर्थलोटा युक्तस्य लोडन्तस्य निघातो भवति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3964">3964:</span> चनचिदिवगोत्रादितद्धिताम्रेडितेष्वगतेः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-57.html" title="AVG 8-1-57" target="_blank">8-1-57</a>)
      
<p> 
एषु षट्सु परतस्तिङन्तं नानुदात्तम् । देवः पचति चन । देवः पचति चित् । देवः पचतीव । देवः पचति गोत्रम् । देवः पचतिकल्पम् । देवः पचतिपचति । अगतेः किम् । देवः प्रपचति चन ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3965">3965:</span> चादिषु च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-58.html" title="AVG 8-1-58" target="_blank">8-1-58</a>)
      
<p> 
चवाहाहैवेषु तिङन्तं नानुदात्तम् । देवः पचति च खादति च । अगतेरित्येव । देवः प्रपचति च । प्रखादति च । प्रथमस्य चवायोगे <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3966" title=" चवायोगे प्रथमा "><sup>3966</sup></a> इति निघातः प्रतिषिध्यते द्वितीयं तु निहन्यत एव ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3966">3966:</span> चवायोगे प्रथमा </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-59.html" title="AVG 8-1-59" target="_blank">8-1-59</a>)
      
<p> 
चवेत्याभ्यां योगे प्रथमा तिङ्विभक्तिर्नानुदात्ता । गाश्च चारयति वीणां वा वादयति । इतो वा सातितीमहे (इ॒तो वा॑ सा॒तिमीम॑हे) । उत्तरवाक्ययोरनुषञ्जनीयतिङन्तापेक्षयेयं प्राथमिकी । योगे किम् । पूर्वभूतयोरपि योगे निघातार्थम् । प्रथमाग्रहणं द्वितीयादेस्तिङन्तस्य मा भूत् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3967">3967:</span> हेति क्षियायाम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-60.html" title="AVG 8-1-60" target="_blank">8-1-60</a>)
      
<p> 
हयुक्ता प्रथमा तिङ्विभक्तिर्नानुदात्ता धर्मव्यतिक्रमे । स्वयं हरथेन याति 3 उपाध्यायं पदातिं गमयति3 । क्षियाशीः-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3623" title=" क्षियाशीःप्रैषेषु तिङाकाङ्क्षम् 	"><sup>3623</sup></a> इति प्लुतः ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3968">3968:</span> अहेति विनियोगे च </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-61.html" title="AVG 8-1-61" target="_blank">8-1-61</a>)
      
<p> 
अहयुक्ता प्रथमा तिङ्विभक्तिर्नानुदात्ता नानाप्रयोगे नियोगेक्षियायां च । त्वमह ग्रामं गच्छ । क्षियायाम् । स्वयमहरथेन याति3 उपाध्ययं पदातिं नयति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3969">3969:</span> चाहलोप एवेत्यवधारणम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-62.html" title="AVG 8-1-62" target="_blank">8-1-62</a>)
      
<p> 
च अह एतयोर्लोपे प्रथमा तिङ्विभक्तिर्नानुदात्ता देव एव ग्रामं गच्छतु । देव एवारण्यं गच्छतु । ग्रामरण्यं च गच्छत्वित्यर्थः । देव एवं ग्रामं गच्छतु । राम एवारण्यं गच्छतु । ग्रामं केवलमरण्यं केवलं गच्छत्वित्यर्थं । इहाहलोपः । स च केवलार्थः । अवधारणं किम् । देव क्वेव भोक्ष्यसे । न क्विचिदित्यर्थः । अनवक्लृप्तावेव ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3970">3970:</span> चादिलोपे विभाषा </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-63.html" title="AVG 8-1-63" target="_blank">8-1-63</a>)
      
<p> 
चवाहाहैवानां लोपे प्रथमा तिङ्विभक्तिर्नानुदात्ता । चलोपे । इन्द्रवाजेषु नोऽव (इन्द्र॒वाजे॑षु नोऽव) । शुक्ला व्रीहयो भवन्ति । श्वेता गा आज्याय दुहन्ति । वालोपे । व्रीहिभिर्यजेत । यवैर्यजेत ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3971">3971:</span> वैवावेति च छन्दसि </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-64.html" title="AVG 8-1-64" target="_blank">8-1-64</a>)
      
<p> 
अहर्वै देवानामासीत् । अयं वाव हस्त आसीत् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3972">3972:</span> एकान्याभ्यां समर्थाभ्याम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-65.html" title="AVG 8-1-65" target="_blank">8-1-65</a>)
      
<p> 
आभ्यां युक्ता प्रथमा तिङ्विभक्तिर्नानुदात्ता छन्दसि । अजामेकां जिन्वति । अजामेकां रक्षति । तयोरन्यः पिप्पलं स्वाद्वति (तयो॑र॒न्यः पिप्प॑लं स्वा॒द्वत्ति॑) । समर्थाभ्यां किम् । एको देवानुपातिष्ठत् । एक इति संख्यापरं नान्यार्थम् ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3973">3973:</span> यद्वृत्तान्नित्यम् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-66.html" title="AVG 8-1-66" target="_blank">8-1-66</a>)
      
<p> 
यत्र पदे यच्छब्दस्ततः परं तिङन्तं नानुदात्तम् । यो भुङ्क्ते यदद्यङ्वायुर्वाति । अत्र व्यवहिते कार्यमिष्यते ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3974">3974:</span> पूजनात्पूजितमनुदात्तं काष्ठादिभ्यः </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-67.html" title="AVG 8-1-67" target="_blank">8-1-67</a>)
      
<p> 
पूजनेभ्यः काष्ठादिभ्यः पूजितवचनमनुदात्तम् । काष्ठाध्यापकः ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">मलोपश्च वक्तव्यः </span> (वा) ॥ दारुणाध्यापकः । अज्ञाताध्यापकः । समासान्तोदात्तत्वापवादः । एतत्समासे इष्यते । नेह । दारुणमध्यापक इति वृत्तिमतम् । पूजनादित्येव पूजितग्रहणे सिद्धे पूजितग्रहणमनन्तरपूजितलाभार्थम् । एतदेव ज्ञापकमत्र प्रकरणे पञ्चमी निर्देशेऽपि नानन्तर्यमाश्रीयत इति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3975">3975:</span> सगतिरपि तिङ् </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-68.html" title="AVG 8-1-68" target="_blank">8-1-68</a>)
      
<p> 
पूजनेभ्यः काष्ठादिभ्यस्तिङन्तं पूजितमनुदात्तम् । यत्काष्ठां प्रपचति । तिङ्ङतिङः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3935" title=" तिङ्ङतिङः "><sup>3935</sup></a> इति निघातस्य निपातैर्यत्-<a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3937" title=" निपातैर्यद्यदिहन्तकुविन्नेच्चेच्चण्कच्चिद्यत्रयुक्तम् "><sup>3937</sup></a> इति निषेधे प्राप्ते विधिरयम् । सगतिग्रहणाच्च गतिरपि निहन्यते ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">गतिग्रहणे उपसर्गग्रहणमिष्यते </span> (वा) ॥ नेह । यत्काष्ठां शुक्लीकरोति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3976">3976:</span> कुत्सने च सुप्यगोत्रादौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-69.html" title="AVG 8-1-69" target="_blank">8-1-69</a>)
      
<p> 
कुत्सने च सुबन्ते परे सगतिरगतिरपि तिङनुदात्तः । पचति पूति । प्रपचति पूति । पचति मिथ्या । कुत्सने किम् । प्रपचति शोभनम् । सुपि किम् पचतिक्लिश्नाति । अगोत्रादौ किम् । पचति गोत्रम् ॥ क्रियाकुत्सन इति वाच्यम् ॥ कर्तुः कुत्सने मा भूत् । पचति । पूतिर्देवदत्तः ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">पूतिश्चानुबन्ध इति वाच्यम् </span> (वा) ॥ तेनायं चकारानुबन्धत्वादन्तोदात्तः ॥ <span class="vartika" title="वार्तिकम्‌">वा बह्वर्थमनुदात्तमिति वाच्यम् </span> (वा) ॥ पचन्ति पूति ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3977">3977:</span> गतिर्गतौ </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-70.html" title="AVG 8-1-70" target="_blank">8-1-70</a>)
      
<p> 
अनुदात्तः । अभ्युद्धरति । गतिः किम् । दत्तः पचति । गतौ किम् । आमन्द्रैरिन्द्र हरिभर्याहि मयूररोमभिः (आम॒न्द्रैरि॑न्द्र॒ हरि॑भिर्या॒हि म॒यूर॑रोमभिः) ।
</p>
</div>
<div>
<span class="sutra" title="सूत्रम्‌"><span id="SK3978">3978:</span> तिङि चोदात्तवति </span>
        (<a href="http://avg-sanskrit.org/sutras/8-1-71.html" title="AVG 8-1-71" target="_blank">8-1-71</a>)
      
<p> 
गतिरनुदात्तः । यत्प्रपचति । तिङ्ग्रहणमुदात्तवतः परिमाणार्थम् । अन्यथा हि यत्क्रियायुक्ताः प्रादयस्तं प्रत्येव गतिस्तत्र धातावेवोदात्तवति स्यात् प्रत्यये न स्यात् । उदात्तवति किम् । प्रपचति ॥ इति तिङन्तस्वराः ॥
	अथ वैदिकवाक्येषु स्वरसञ्चारप्रकारः कथ्यते- 'अग्निमीळे' इति प्रथमर्क्‌ । तत्राग्निशब्दोऽव्युत्पत्तिपक्षे 'फिष..' (फिट्‌ १) इत्यनोदात्त इति माधवः । वस्तुतस्तु घृतादित्वात्‌ । व्युत्पत्तौ तु निप्रत्ययस्वरेण । अम्सुप्त्वादनुदात्तः । अमि पूर्वः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK194" title=" अमिपूर्वः "><sup>194</sup></a> इत्येकादेशस्तु एकादेश उदात्तेन <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3658" title=" एकादेश उदात्तेनोदात्तः "><sup>3658</sup></a> इत्युदात्तः । ईळे । तिङ्ङततिङः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3135" title=" जल्पभिक्षकुट्टलुण्टवृङः षाकन् "><sup>3135</sup></a> इति निघातः । संहितायां तु उदात्तादनुदात्तस्य <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3660" title=" उदात्तादनुदात्तस्य स्वरितः "><sup>3660</sup></a> इतीकारः स्वरितः । स्वरितात्संहितायाम्‌ <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3668" title=" स्वरितात्संहितायामनुदात्तानाम् "><sup>3668</sup></a> इति 'ळ' इत्यस्य प्रचयापरपर्याया एकश्रुतिः । पुरःशब्दोऽन्तोदात्तः 'पूर्वाधरावराणाम्‌-' <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK1975" title=" पूर्वाधरावराणामसिपुरधवश्चैषाम् "><sup>1975</sup></a> इत्यसिप्रत्ययस्वरात्‌ । हितशब्दोऽपि धाञो निष्ठायाम्‌ दधातेर्हिः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3076" title=" दधातेर्हिः "><sup>3076</sup></a> इति ह्यादेशे प्रत्ययस्वरेणान्तोदात्तः । पुरोऽव्ययम्‌ <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK768" title=" पुरोऽव्ययम् "><sup>768</sup></a> इति गतिसंज्ञायां कुगति- <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK761" title=" कुगतिप्रादयः "><sup>761</sup></a> इति समासे समासान्तोदत्ते तत्पुरुषे तुल्यार्थ- <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3736" title=" तत्पुरुषे तुल्यार्थतृतीयासप्तम्युपमानाव्ययद्वितीयाकृत्याः "><sup>3736</sup></a> इत्यव्ययपूर्वपदप्रकृतिस्वरे गतिकारकोपपदात्कृत्‌ <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3873" title=" गतिकारकोपपदात्कृत् "><sup>3873</sup></a> इति कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरे थाथादिस्वरे च पूर्वपूर्वोपमर्देन प्राप्ते गतिरनन्तरः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3783" title=" गतिरनन्तरः "><sup>3783</sup></a> इति पूर्वपदप्रकृतिस्वरः । पुरःशब्दोकारस्य संहितायां प्रचये प्राप्ते उदात्तस्वरितपरस्य सन्नतरः <a href="https://drdhaval2785.github.io/siddhantakaumudi/#SK3669" title=" उदात्तस्वरितपरस्य सन्नतरः "><sup>3669</sup></a> इत्यनुदात्ततरः । यज्ञस्य । नडः प्रत्ययस्वरः । विभक्तेः सुप्त्वादनुदात्तत्वे स्वरितत्वम्‌ । देवम्‌ । पचाद्यच्‌ । फिट्स्वरेण प्रत्ययस्वरेण चित्स्वरेण वान्तोदात्तः । ऋत्विक्छब्दः कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरेणान्तोदात्तः । होतृशब्दस्तृन्प्रत्ययान्तो नित्स्वरेणाद्युदात्तः । रत्नशब्दो नब्विषयस्य (फिट्‌ २६) इत्याद्युदात्तः । रत्नानि दधातीति रत्नधाः । समासस्वरेण कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरेण वान्तोदात्तः । तमपः पित्त्वादनुदत्तत्वे स्वरितप्रचयावित्यादि यथाशास्त्रमुन्नेयम्‌ ।
	 </p>
</div>
<div class="center trailer">। इति स्वरप्रकरणम्‌ ।</div>


</tbody></table>


</body></html>