We starten met een woord van dank, en zullen vervolgens de BOMOS "Geboden" presenteren, waarin veel uit BOMOS in samen komt. De structuur van BOMOS wordt toegelicht, om daarna uitgebreid het Beheer- en Ontwikkelmodel te introduceren, wat afgesloten wordt met een overzicht van onderwerpen die in BOMOS Deel 2: De Verdieping terugkomen.
Al in 2006 werd er aan voorlopers van BOMOS gewerkt, maar het duurde tot 2009 voordat de eerste publicatie van BOMOS het levenslicht zag, met de kenmerkende activiteitenplaat. Dus hoe je ook telt, BOMOS bestaat inmiddels meer dan 10 jaar.
Er zijn inmiddels al vele werkgroepen betrokkenen geweest die in de loop der jaren aan BOMOS hebben bijgedragen. Een mooie ontwikkeling, die eigenlijk ook de essentie van BOMOS benadrukken: Van en Voor de standaardisatiepraktijk. BOMOS als inspiratie voor in de standaardisatie praktijk, en dat gebruik leidt ongetwijfeld tot nieuwe ervaringen en behoeftes die ook weer verwerkt kunnen worden in BOMOS. Het heeft ook geleidt tot verschillende versies en variaties van BOMOS, wat het gebruik niet makkelijker maakt.
In de beroemde strip denkt men het teveel standaarden op te lossen door het introduceren van een nieuwe standaard die alle anderen standaarden zou moeten vervangen. Echter het eindresultaat is alleen een extra standaard toegevoegd. Met BOMOS hebben we dezelfde intentie, maar hopen we toch echt op een ander resultaat: 1 BOMOS als startpunt voor iedereen.
Eind 2018 organiseerde Logius een sessie rond het gebruik van BOMOS; een inspirerende sessie met zo’n 40 deelnemers, die zo’n 30 verschillende organisaties representeerde die allen BOMOS (in meer of mindere mate) gebruikte. Als wens kwam naar voren om deze nieuwe versie te maken….maar ja, wie gaat dat dan doen? Wij staken de hand op, en zijn aan de slag gegaan, met als doel niet om veel aan BOMOS te veranderen, maar om deze ene integraal nieuwe versie te maken, die al het andere vervangt, en daarnaast een toets op actualiteit heeft gehad; immers de standaardisatie wereld heeft niet stilgestaan.
De tijd zal het leren of wij wel succesvol het eerdere werk hebben vervangen met deze versie, of dat wij ook gewoon in de valkuil zijn getrapt.
Erwin Folmer & Gül Işik & Edwin Wisse Maart 2022
- “Een standaard die niet beheerd wordt is geen standaard!”
- “Het is nooit te vroeg om de mogelijkheden voor het beheer van de standaard te onderzoeken.”
- “Een standaard ontwikkelen en beheren is geen tijdelijk project, waardoor projectfinanciering geen geschikte financieringsbron is.”
- “Een standaard ontwikkelen en beheren is een situationeel proces, en kan daardoor voor elke standaard anders ingevuld zijn.”
- “Een standaard is nooit af!”
- “De openheid van de standaard wordt volledig bepaald door de inrichting van ontwikkel en beheerproces.”
- “Een duurzame standaard wil zeggen open en beheerd.”
- “Het lelijke van standaarden is dat er al zoveel zijn; hergebruik is cruciaal (geinspireerd door Professor Tanenbaum:"The nice thing about standards is that you have so many to choose from".”
- “Het beheren van standaarden kent veel overeenkomsten met andere artefacten (stelselafspraken, data, api's, ...) waardoor BOMOS ook bruikbaar is in andere contexten.”
- “Een standaard is niet goed of slecht, open of gesloten, etc.; er zijn vele tinten grijs, en altijd verbeterpunten.”
- “Zonder standaarden waren er geen pyramides (standaarden zijn al zo oud als de mensheid)”
- “Standaarden, toegepast in architectuur, vormen de basis van interoperabiliteit.”
- “De essentie van een standaardisatie-proces is samenwerken; daarmee is standaardisatie een cultuurverschijnsel.”
Het beheer en ontwikkelen van standaarden is geen sinecure. Toch gebeurt het vaak dat standaarden worden ontwikkeld zonder stil te staan bij verdere ontwikkeling en beheer van de standaard. Dit komt doordat standaardisatie vaak als tijdelijk project tot stand komt. Er wordt projectfinanciering ingezet voor de ontwikkeling van een standaard of een bijbehorende voorziening, maar een structurele inzet ontbreekt. Dat gaat niet goed samen met een continue ontwikkeling en beheer van standaarden.
Het doel van deze publicatie is organisaties te helpen bij het opzetten van het beheer van standaarden en de verbetering daarvan. Vragen waar deze publicatie een antwoord op geeft zijn:
- Hoe kunnen we de standaard organisatorisch goed (door)ontwikkelen en beheren?
- Hoe kunnen we ontwikkeling en beheer zo inrichten, dat er sprake is van een open standaard?
- Hoe kunnen we de adoptie van onze standaard bij gebruikers verbeteren?
Deze concrete vragen waren oorspronkelijk de aanleiding tot het opstellen van het Beheer- en OntwikkelModel voor Open Standaarden (BOMOS), met handreikingen (best practices) voor een open invulling voor het beheer. Sindsdien wordt BOMOS in de praktijk gebruikt, en is er bij de gebruikers behoefte ontstaan om meer kennis en ervaringen te delen rond het beheer van standaarden. Andere vraagstukken, zoals het verbeteren van interoperaliteit met standaarden, de transparantie en beheersbaarheid van een standaard zijn toegevoegd. En ook wordt BOMOS gebruikt als gemeenschappelijke taal in de standaardisatiewereld.
Met BOMOS worden standaardisatiecommunities en hun opdrachtgevers ondersteund en geïnspireerd bij het structureel vormgeven van het beheer en verdere ontwikkelingen van standaarden. Op basis van praktische inzichten wordt deze doelgroep bedient met eenvoudige en overzichtelijke modellen en adviezen.
In 2006 heeft de Werkgroep CMO (Community Model Open Standaarden), een werkgroep van Bureau Open Standaarden (later omgedoopt tot Forum Standaardisatie) van GBO.Overheid (later omgedoopt tot Logius), al aan dit onderwerp gewerkt. De uitkomst, een notitie, is door Forum Standaardisatie beschikbaar gesteld en vormde het startpunt voor de ontwikkeling van BOMOS versie 1.
Als aanpak voor de ontwikkeling van BOMOS is gekozen voor een gestructureerde discussie met een kleine groep van experts uit de semantische standaardisatieorganisaties waarin kennis gedeeld werd over de relevante onderwerpen. Dit heeft geleid tot versie 1 van BOMOS in 2009.
Na de eerste uitgave heeft in 2010 opnieuw een serie bijeenkomsten plaatsgevonden. Daar waren ook gebruikers van de eerste versie vertegenwoordigd. Aan de hand van de ervaringen en nieuwe inzichten is BOMOS verder uitgebouwd en uitgebreid: BOMOS versie 2.
Door middel van deze aanpak is kennis van organisaties die zich bezighouden met ontwikkeling en beheer van standaarden verankerd; zoals Logius, Geonovum, Kennisnet, CROW, Informatiehuis Water, Stichting Elektronische Transacties Uitzendbranche (SETU), het Nederlands Normalisatie-instituut (NEN), VNG Realisatie, onderzoeksorganisatie TNO, Universiteit Twente en vele anderen.
In 2012 is onder aanvoering van Forum Standaardisatie gewerkt aan een uitbreiding met als titel BOMOS2i. Waarbij de “i” staat voor “implementatie”; Een handreiking hoe BOMOS in de standaardisatie praktijk gebruikt kan worden. Een andere variant op BOMOS is uitgebracht door TNO genaamd BOMOD. Ook hier gaat het over beheer en ontwikkelprocessen, maar nu is het onderwerp het publiceren van datasets in plaats van standaarden. Ook is in die periode BOMOS (her)uitgebracht in verschillende huisstijlen. Al met al is het er niet per definitie overzichtelijker op geworden voor een gebruiker.
Rond 2017 heeft Logius BOMOS verder opgepakt. Er is een uitbreiding op BOMOS2i gepubliceerd door de toevoeging van een normenkader. Hierop is de BOMOS-meting gebouwd. Dit instrument stelt een beheerder in staat om het beheer van de standaard daadwerkelijk te toetsen.
In 2022 is deze BOMOS (versie 3.0.0) gepubliceerd waarmee de BOMOS gebruiker een nieuw integraal startpunt heeft om met BOMOS aan de slag te gaan.
Om te zorgen voor een zorgvuldige doorontwikkeling, met oog voor de belangen van alle gebruikers, wordt het IMBOR door CROW beheerd volgens BOMOS. Beheer volgens BOMOS heeft voor IMBOR de volgende voordelen: - Belangen van stakeholders worden evenwichtig afgewogen bij ontwikkeling en beheer van de standaard. - De standaard wordt samen met gebruikers actueel gehouden, iedereen kan ideeën aandragen. - Het beheer gebeurt transparant. - Informatie is voor iedereen toegankelijk met heldere voorwaarden voor gebruik.BOMOS bestaat uit:
- BOMOS Deel 1: Het Fundament (dit document)
- BOMOS Deel 2: De Verdieping
- BOMOS Aanvullende modules: Linked Data en Stelsels
De kern van BOMOS is het "Fundament". Dat bestaat uit een basis beschrijving van het Beheer- en Ontwikkelmodel, en een verdere verdieping op basis van literatuur of praktijkervaringen. Het Beheer- en Ontwikkelmodel is in de basis een activiteitendiagram, daarnaast zijn rollen gedefinieerd die relevant zijn bij het beheer- en ontwikkelproces van standaarden.
Daarnaast biedt BOMOS in deel 2 meer verdieping door het delen van met name best practices uit de standaardisatiewereld.
Deel 1 en Deel 2 samen vormen de basis van BOMOS.
Naast deze basis zijn er uitbreidingen voor BOMOS gemaakt door de community, die het toepassen van BOMOS in concrete situaties, soms met een wat andere context, kunnen helpen. We noemen dit de BOMOS Aanvullende Modules, ook wel een Body of Knowledge genoemd, welke dynamisch zullen zijn in de tijd.
Als we het hebben over BOMOS, dan bedoelen we daarmee de basis zoals in Deel 1 en Deel 2 beschreven. De aanvullende modules zijn wel duidelijk met BOMOS verbonden, maar hebben een eigen governance wat kan resulteren in een eigen naam, eigen doelgroep, eigen beheer, etc. In het beheerproces van BOMOS wordt ook beschreven welke eisen er gesteld worden voordat iets opgenomen wordt als BOMOS aanvullende module.
De eerste twee aanvullende modules zijn:
- Linked Data & Ontologieën: het specifieke gebruik van Linked Data voor semantische standaarden.
- Invulling van BOMOS voor het beheer van afsprakenstelsel: het gebruik van BOMOS in de specifieke situatie rond stelsels.
Bent u vanuit een beleidsmakende of besturende rol alleen op hoofdniveau geïnteresseerd, dan biedt het fundament (deel 1) voldoende achtergrond en context. Bent u zelf actief in standaardisatiecommunities dan kunt u naadloos doorgaan met het lezen van deel 2: De verdieping met best practices, waarin meer achtergrond en praktische tips rond standaardisatie zijn opgenomen.
Wilt u BOMOS gaan toepassen dan is het ook raadzaam om de aanvullende modules te gaan bekijken. Hier kunt u voorbeelden en tools vinden die kunnen helpen bij implementaties van open standaarden. Ook vindt u hier varianten op BOMOS. Deze implementatieprofielen maken BOMOS toepasbaar op meer dan (semantische) standaarden alleen.