031 Nyman E - Elizabeth Nyman Tells Her Life Story - Text.txt

{Number = 031}
{Type = Text}
{Title = Seidayaa Du Ḵusteeyí Daat Sh Kalneek / Elizabeth Nyman Tells Her Life Story}
{Author = Seidayaa / Elizabeth Nyman}
{Clan = Yanyeidí; Ḵaach.ádi yádi}
{Source = Nyman & Leer 1993: 100–160}
{Translator =  Weihá / Jeff Leer}
{Orthography = RP}
{Dialect = Northern - Inland - Atlin}
{Page = 100}
1	Ha ax̱ éesh Telegraph Creek-dáx̱ áwé yéi téeyin.
2	Ḵaach.ádix̱ wusitee,
3	ách áwé Ḵaach.ádi Yáatxʼix̱ x̱at wusitee.
4	Ax̱ tláa ḵu.a áwé Yanyeidisháa,
5	X̱ʼagóokʼ du séekʼ áwé yéi téeyin ax̱ tláa;
6	Kudagáan yóo dusáagun.
7	Du káa yéi x̱at natée áwé yú.á,
8	du díx̱ʼ wáa sákwshéiwé téeyin,
9	gwál chʼa yéi gíwé ḵuwustee,
10	wulilʼéexʼ.
11	Á áwé dax̱.adooshú dísx̱ x̱at nastée áwé ḵux̱wdzitee,
12	tlél yan yakax̱wlagé ax̱ dísi.
13	Aag̱áa áwé,
14	tléixʼ dísx̱ x̱at nastée áwé ax̱ tláa woonaa.
15	Nanáa áwé yóo
16	my uncle Billie Williams
17	ldakát tle chief tin tle wooch x̱eináx̱ wuduwa.aat.
18	Aag̱áa áwé,
19	wooch x̱ʼaduwóosʼ, «Wáa sáwé gax̱dusnée wé tʼakwanéiyi?»
20	Ha wáa nax̱dusnit sáwé wé ax̱ wóo
21	Yax̱góosʼ áwé yéi yaawaḵaa,
22	«Du tláa tayeex̱ x̱ʼanax̱dutee.
23	Aag̱áa áwé du tláa tin tlʼátgi tóode gax̱dutée.»
24	Tle wé my generated grandmother ḵu.a áwé kei sh tʼaayawdiḵáa,
25	«Tlél yéi kg̱watee.
26	Chʼu tle chʼa gooxʼ sá ax̱ jináḵ uwaláxw aadé áwé
27	du x̱ʼeis daa sá kḵwatáaxʼ.»
28	«Ha a káaxʼ ak.wé kg̱isawáat?
29	Isháanch áwé kg̱wajáaḵ.»
30	Aan aa ḵu.áwé tlél yoo x̱ʼeishgwéik yú.á,
31	chʼas hú áwé yoo x̱ʼayatánk wé Yax̱góosʼ.
32	«Ha ḵushtuyáx̱ g̱aa yatee,
33	chʼa ax̱ jináḵ tsá g̱waalaaxw,» yú.á.
34	Á áwé tle du x̱ʼéide wdudziháa tle x̱at wusineix̱.
{Page = 102}
35	Adáx̱ áwé x̱at siháan, chʼa aadóo sá at yátxʼi aya.óo,
36	á áwé tle dax̱.aḵéi neech,
37	tléixʼ yakyee x̱ʼáanáx̱ ax̱ x̱ʼéi ax̱dullʼaat yú.á.
38	Gwál shayadihéin wé yátxʼ adag̱aa.oowu ḵu.oo
39	chʼa tsu yáatʼaa aḵéi chʼa tsu yáatʼaa.
40	Ha wáa sákwshéigé tlax̱ yéi a daa yan tuwditán ax̱ lílkʼw.
41	Kóox kwshéiwé tle astéix̱ neech,
42	tle chʼas héenx̱ wusteeyíde,
43	aag̱áa áwé tsa cheesecloth tóonáx̱ ayanasxéich tle.
44	Tle kʼadéin ha kʼadéin chʼa yáaxʼ a daakaléltʼi
45	a kaax̱ yéi awusneeyí áwé tle
46	tle eex̱ a kaadé analxwénch tle aan oostáaych.
47	Yáaxʼ áwé
48	wé condensed milk yóo duwasáagu milk—
49	shóogaa yáx̱ x̱áawé tle duwanook—
50	á áwé tle a kaadé analxwénch yéi gugéinkʼ
51	tle aan a káa yoo akooháaych.
52	Shálkʼ yéi koogéi ax̱ tláa jee yéi téeyin,
53	a síxwti kawdudzitix̱ʼi yáx̱ yatee,
54	aan áwé ax̱ x̱ʼéi asx̱áa neech wé
55	yátxʼ adag̱aa.oowu aa aan g̱aatáa x̱oodé awu.aadí.
56	De wáa nanée sdágáawé ax̱ éesh aan x̱ʼayeedé woogoot.
57	Aag̱áa áwé,
58	Mrs. Pillman-ch yéi yawsiḵaa, «Wáa sá duwa.óo wé tʼakwanéiyi?»
59	«Ha du lílkʼuch siháan, his generated grandmother-ch siháan.»
60	Aag̱áa áwé yú.á wé
61	baby bottle du waḵshiyeet wuduwatán ax̱ éesh.
62	Tle ash jiyís yéi awsinee,
63	«Yóo áyá yéi daaduné ḵa yóo yéi daadune, yáadu a x̱oo.ádi,»
64	yóo áwé ash daayaḵá.
65	Tle dáx̱g̱aa áwé tle wé bottle ḵa wéitʼát
66	tle ldakát aawa.oo ax̱ éesh ḵu.a.
67	Gwál de x̱at ligéi gíwé.
68	Aag̱áa áwé ax̱ lílkʼu jee haat yéi awsinée,
69	«Yóo áyá daaduné ḵa yóo, yáadu á a kaayi,»
70	yóo áwé daayaduḵá yú.á ax̱ léelkʼw.
71	Gwál daat yáx̱ ságíyú sh ultí.
72	Tle yéi anasnée áwé tle hóochʼ aadóo sá awuḵéiyi
73	wé ax̱ x̱ʼéi adullʼaayí.
74	Kaaxwáa x̱ʼax̱anáaḵ yú.á wé lʼaa,
75	chʼas at x̱áat yax̱wdzi.áa.
{Page = 104}
76	Kaaxwáashgé
77	de yoo x̱ʼax̱atangi néekw aag̱áa gwáagiwé
78	wé ax̱ léelkʼw chʼu tle de yú xáatsʼi kei usheech.
79	Á áwé,
80	daaxʼoon táakwx̱ x̱at sateeyí áwé yú.á yéi woonee wé ax̱ léelkʼw.
81	Chʼa yáaxʼ áwé x̱sakweix̱, chʼa tsu yáaxʼ tléikʼ.
82	Áyú,
83	wé Yax̱góosʼ du yéet x̱ánxʼ áwé yéi x̱at téeyin.
84	Du x̱áni yéi x̱at natée áwé shuxʼaa aayí x̱wsinook wé tʼakwanéiyi,
85	du húnx̱u saayíx̱ awliyéx̱ Jigéi,
86	Xóots,
87	dleit ḵáa x̱ʼéináx̱ tsú chʼu Jackie tsu yóo aawasáa.
88	Yá dax̱.aa áwé wé ax̱ séekʼ Sʼigax̱sháakʼw x̱wasinook
89	yú g̱aatáa tlʼátgi, Kax̱noowkʼu Tuḵkáxʼ,
90	Héen Tlein yóo duwasáagu yé.
91	Aag̱áa áwé ḵúnáx̱ yan at toox̱áa áwé
92	a daa kei x̱ʼawditán wé ax̱ wóo.
93	Chʼa aadé áwé kadujéexw du waḵhéeni.
94	«Kʼe aadé tlél yaa ḵoox̱ashgéiyi yé,
95	ax̱ tláa óosh gé tlél a káx̱ x̱ʼawutʼéexʼin gí
96	chʼa ax̱ x̱ʼayáx̱,
97	du tláa tayeex̱ x̱ʼanax̱dutee.
98	Aadóo sákwshéiyágé ax̱ húnx̱u saayí yaa x̱shigéiyi,
99	Jigéi,
100	Xóots,
101	Jackie—
102	aadóo sákwshéigé yanax̱ eiḵ ashux̱sagoodín gé?
103	Yeedát a daa yoo tux̱atángi áyá tlax̱ xʼéig̱aa ax̱ ée liteeshí
104	ḵa ax̱ ée sig̱aax̱í.
105	Ax̱ dlaakʼ saayí Sʼigax̱sháakʼw—
106	aadóoch sákwshé yanax̱ eiḵ ux̱sagoodín.
107	De chʼa aadé ax̱ toowú yanéegu yé áyá,
108	a yáx̱ x̱ʼayax̱aḵá.
109	Ha tlax̱ xʼéig̱aa ḵu.áyáa,
{Page = 106}
110	ax̱ tóot áyá wuxeexín,
111	ách áyá tle i yáxʼ kax̱aneek
112	aadé eenḵasaneeyi yé.
{Comment = Line 113 is two lines but numbering skips a line so we unify them.}
113	Yeedát ḵu.áyá ax̱ toowú litseen yá ax̱ húnx̱u saayí ḵa yá ax̱ dlaakʼ saayí.
114	‹Gunalchéesh chʼa koogéiyi,› yóo x̱ʼayax̱aḵá ax̱ tláa.
115	Tlax̱ yéi ax̱ toowú g̱altishji yéixʼ ax̱ húnx̱u daadé ḵa ax̱ dlaakʼ,
116	yeedát yáanáx̱ eiḵ has uwa.át.
117	Tlax̱ xʼéig̱aa áyá ax̱ toowú yakʼéi,»
118	yéi áwé x̱ʼayaḵá.
119	Ágíyá yéi duwasáagu aa dleit ḵáach confess yéi awsinee.
120	Ha chʼu yeedádidé tlél du niyaadé kax̱wsahá,
121	ha de chʼa aadé haa shagóon téeyi yé áyú
122	a yáx̱ x̱at kaawa.aaḵw.
123	Yá yeedát yéi ax̱ tutée neech,
124	«Yeedát sʼé iyatéen i dachx̱anxʼi yán hasdu yátxʼi ldakát,»
125	chʼu wé Sʼigax̱sháakʼw aayí tin yax̱ yawsiwáat;
126	xʼoonínáx̱ yateeyi aa sá yátxʼ dax̱ has adag̱a.weitʼ.
127	Tsu wé du tláa saayí Ḵinx̱.ashee aayí
128	chʼu tle déi lʼéiw yáx̱ yakoogéi,
129	yú Terrace áxʼ yaa has nasx̱ít,
130	wé ax̱ dachx̱anxʼi yán.
131	Ḵa tsu wé Jackie aayí yú Vancouver
132	gushé aadé áa ḵuyakoogéiyi yé,
133	yaa dax̱ has nasx̱ít.
134	Chʼa tléináx̱ x̱át áwé
135	hasdu shaadíx̱ x̱at sitee yeedát.
136	Ha chʼa a yáx̱ áwé x̱ʼayaḵá wé ax̱ wóo,
137	du x̱ʼayáx̱ óosh x̱at wudusneeyín
138	deisgwach chʼu tle haa eetí wdiláx̱ yeedát.
139	Ha chʼa Dikáanḵáawu latseení shákdéi
140	yú my generated grandmother x̱at wusneix̱í.
141	Ách yeedát du saayí
142	wé Terrace-xʼ ḵut kei nasx̱ít,
143	du dachx̱anxʼi yán de wáa sáyá koogéi.
144	Tlax̱ wáa yateeyi yéixʼ áwé
145	tóo ḵaa x̱ʼax̱shaḵéet neech,
146	chʼu yá dleit sháa ḵa chʼu dleit ḵáaxʼw.
147	Ax̱ léelkʼw yóo nanée,
148	aag̱áa áwé
149	chʼas wé ax̱ léelkʼw wé ḵáa ḵuwdzitee.
{Page = 108}
150	Gootʼát sákwshéiwé ḵunx̱asheech du eeg̱áa wé ax̱ léelkʼw yú.á,
151	chʼa tsu yáaxʼ áwé x̱sakweix̱ neech.
152	Wé ax̱ aat hás,
153	Aantsíx̱t,
154	áwé du kéekʼ Sḵux̱.ooteen,
155	Chʼas wé ax̱ een g̱ax̱dusteeyí áwé x̱wsikóo.
156	Yéi x̱at daayaduḵá, «Líl du káx̱ ḵeewóosʼiḵ i léelkʼw.
157	Haa náḵ tlʼátgi tóode wduwatee.
158	Tlél tsu yei kg̱isateen.»
159	Yóo áwé x̱at daayaduḵáa neech.
160	Á áwé
161	ax̱ léelkʼw áwé yéi téeyin wé Lḵoox̱ee,
162	tle yankáxʼ ax̱ tláakʼw áwé wé Ḵaashawdahaa—
163	ax̱ tláa ḵa hú hasdu éesh chʼa tléináx̱ wootee—
164	adax̱ áwé
165	X̱ʼagóokʼ yóo áwé dusáagun wé haa léelkʼw.
166	Á áwé tóode x̱at saawahaa.
167	Ax̱ éeshch ḵu.a áwé tlél
168	ḵa wé ax̱ tláa hás tlél hasdu tuwáa ushgú
169	hasdu x̱ánde x̱wagoodí,
170	tlél wóoshx̱ has us.aax̱.
171	Á áwé chʼu yeedádidé yéi yatee wé
172	hasdu tóonáx̱ daak uwa.adi ḵu.oo.
173	Á ách áwé yú ax̱ léelkʼuch adopted-x̱ x̱at wuliyéx̱
174	tle yú Victoria-dáx̱ haat jeewaháa / ax̱ xʼúxʼu.
175	Adax̱ áwé
176	chʼa du x̱áni yéi x̱at yatee ax̱ tláa.
177	Kaaxwáa jinkaat táakwx̱ yaa x̱at gasatée gé—
178	tlél x̱wasakú ax̱ katáagu
179	chʼu g̱unáa wáa ykuwáatʼsá x̱atwuduwasháa tlél x̱wasakú.
180	Yáaxʼ áwé
181	sgóonde at yátxʼi yaa kandujél.
182	X̱át tsú
183	tlél aadéi,
184	tsu aadé óosh ax̱ tuwatee tlél aadé yéi woonḵaaḵaayi yé.
185	«Tlél aadé ijeeḵaanaag̱i yé sgóonde,»
186	tle yóo x̱at yawsiḵaa wé ax̱ tláa,
187	chʼa du x̱ʼayáx̱ wé ax̱ éekʼ tsú.
188	á áwé wé Neilyeewdashéetʼ ḵa wé du kéekʼ ḵu.a
189	hasdu éech awdudziwóo,
{Page = 110}
190	chʼa kʼát has kashxeet, du kéekʼ ḵu.a woonaa.
191	Adax̱ áwé,
192	kaaxwáa jinkaat táakw ḵa déix̱x̱ x̱at nastée,
193	tle yéi áwé,
194	daa sá áa x̱at shukoojeisʼ yéi daax̱anéi neech,
195	ḵux̱a.aḵw neech.
196	Chʼa dáx̱ináx̱ áwé haa yatee, ax̱ éekʼ ḵa x̱át.
197	Jinkaat táakw ḵa daaxʼoonx̱ x̱at nastée áwé
198	wé ax̱ x̱úx̱ sákw kei ḵoowatín sgóondáx̱.
199	Heʼ! first of July ká áwé tle xʼóolʼ yáx̱ ḵuyatee,
200	chʼa a x̱oot ágé yóot kawlisóos wé náaw,
201	waneenáx̱ áwé dutáaw wé át.
202	Tle wé ax̱ tláa hasdu g̱óot ágé yatee,
203	yaa ḵukanashéin.
204	Ax̱ aat áwé yéi téeyin, wé ax̱ chaan
205	Laanaatk yóo duwasáakw, yú éilʼ kaadáx̱.
206	Tlél át wugoodín, áwé át kax̱wlijeexw ḵaa x̱ʼayáx̱.
207	«Kʼe yóo aan shóode nax̱too.aat, kʼe yóo.»
208	Áwé aadé kax̱wlijeexw,
209	x̱achu du díx̱ʼt ásíwé dus.ín wé náaw.
210	Wé ÉIlʼ Héen x̱ánt kax̱wljíxw.
211	«Héeng̱aa nagú haa x̱ʼeis,» yú.á.
212	Áyá x̱waasháat wé bottle,
213	a xákwti.
214	Tláakw wé áa yaax̱dé x̱waagoot,
215	aax̱ kei x̱wsi.ín.
216	Daa sáwé tsóo,
217	náaw gwáawé has adaná.
218	Adax̱ áwé
219	at latín aadé aawa.aat.
220	Héʼ, xʼóolʼ yáx̱ at yatee.
221	Yáaxʼ áwé neildé, xáanaa niyaadé.
222	«Káa nax̱tooḵéi picnic,» yú.á.
223	Tle áwé tle ḵuwdudzix̱óotʼ,
224	Koosawu Áa shóode áwé.
225	Ḵusʼeix̱ yóo áwé dusáagun wé du x̱áni yéi x̱at wooteeyi aa,
226	de yées yadákʼw,
227	gwál násʼk táakw, daaxʼoon táakw gíwé ax̱ shukát ḵoostí.
228	«Yú héen yíx̱ du een yei ga.á,
229	yú dei kaadé gax̱yee.áat.»
230	Catholic school-xʼ áwé wdudziwát,
231	ách ásíwé a waḵshóot has yatee wé at daná tin.
232	Áwé tle wtuwa.aat.
{Page = 112}
233	Chʼa tlákw áwé jiyax̱waayék,
234	áwé ax̱ tláa aadé ax̱ een yaa sh kagalnikji yé ḵáa daat, ách áwé
235	chʼa tlákw jiyax̱waayék wé Ḵusʼeix̱.
236	Té áwé héende toog̱éech.
237	Haahá, wáa sáwé x̱at wusinee,
238	ax̱ séináx̱ áwé yaa sheech.
239	Daa sá óosh,
240	x̱ʼaan óosh i séi yaa yadultsáḵch,
241	yéi gíyá sh tux̱danook.
242	X̱ag̱áax̱ áwé.
243	«Tliyéi yéi x̱at na.oo, ishakḵwax̱ísht.
244	Tlél ax̱ tuwáa ushgú,
245	tlél x̱wasakú wáa sáwé x̱at daa.íné,
246	gwál x̱at gag̱eejáaḵ gíwé.»
247	Haahá!
248	ḵux̱lagaaw.
249	De wáa nanée sáwé wtuwa.áx̱ wé káa,
250	chʼu tle yaa at yanasnáḵ yáanáx̱ áwé yaa nx̱agút,
251	x̱át ḵu.a tle du náḵ x̱waagoot.
252	Tláakw dei yít x̱wajixíx.
253	Aax̱ áwé
254	káa káa kei wtuwa.át ḵúx̱de.
255	Héʼ! neil,
256	neil kwshéiwé tle s akaawajél wé náaw ḵu.a wé ax̱ éesh.
257	Waneenáx̱ áwé du ée duhóon.
258	Héʼ, xʼóo-lʼ yáx̱ at yatee wé first of July ká wé Lingít aaní
259	tle tlél tsu chʼa tléináx̱ yateeyi ḵáa gíwé daa awudaaḵ.
260	Ax̱ éekʼ
261	Chʼityádi áwé du séekʼ,
262	gwál de seven years gíyú yéi utí,
263	cha chʼas anax̱ haat awsinúk.
264	«I guntóo ng̱ataayí.
265	At tudaná áyá, dleenkwát latín,» yú.á.
266	Ax̱ guntóode áwé x̱wsigoot wé shaatkʼátskʼu.
267	Kwshéiwé tle kei has kaawashóo,
268	ax̱ tláa ḵu.a.
269	Ha wáa sákwshéiwé yoo kaawagút
270	wé ax̱ x̱áni yéi gax̱du.oo aa.
271	Hasdu x̱áni neil uwagút, tle áxʼ áwé tle a x̱ʼéit has aa wsi.ín,
272	chʼa yeisú áwé a waḵshóot has téeyin—
273	x̱át ḵu.a táach x̱at uwajáḵ—
274	chʼu tle hasdu x̱ʼéidáx̱ áwé at daná.
275	Áwé tle yéi s ayawsiḵaa, «A shantóode nagú, áa natá.
276	Ax̱ yéetkʼi eetí—
277	áx̱ yaawashee / du dlaakʼch—
{Page = 114}
278	áa natá,» yóo áwé s adaayaḵá yú.á.
279	Tle aadé woogoot.
280	Ha yées ḵáa x̱á you know ḵa wé náaw awdináa,
281	tle gushé aadé yateeyi yé.
282	Tle wé náawch yax̱ has yalajáaḵ ásíwé tle
283	aax̱ yaa woogoot tle.
284	Daa sáwé yoo x̱at duwax̱íchk.
285	Ha wáa sáyú?
286	Gwál chʼu tle
287	yatseeneit gíyú ax̱ yáa daak yawus.á.
288	Tle goodáx̱ sáwé?
289	Tle tsu x̱ag̱áax̱ áwé.
290	«Júk!» yóo daayax̱aḵá,
291	«ax̱ tláa kei has gug̱asgéet.»
292	Tle áwé ax̱ tuwáa sigóo kʼadéin ḵunáax̱ daaḵ kax̱waneegí.
293	Chʼa ldakát ḵáach áyá yéi uwajée,
294	under age áyá ḵáa daat át x̱wasikóo.
295	No.
296	Tlél tsu x̱waskú tsu—
297	I donʼt know nothing about man.
298	Tsu I donʼt even know how to fall in love, I was too young.
299	Á áwé ldakáat ḵáach yéi x̱at daayaḵáa neech,
300	wé yées yax̱ yaa yanaswat aa wé Atlin,
301	«Under age áwé ḵaa x̱áni yéi eewatee gushé?»
302	«Aaá,» yéi s daayax̱aḵáa neech.
303	Tlél kei s du daa yaḵushugux̱sagéi tsu hasdu een óosh kax̱anéek.
304	A x̱oo.aa áwé
305	Chʼa tsu at shooḵ kíknáx̱ has x̱at x̱ʼawóosʼ.
306	Tlél ḵu.a has awuskú wáa—
307	how much hard time I had.
308	Á áwé
309	ax̱ éesh kwshéiwé kei wdzigít,
310	wé du een ḵux̱lagaawúch wé «Júk!» yóo daayax̱aḵaayí.
311	A tóoxʼ wé xʼóow
312	tle tóo áwé wooch yát wududliḵáa, a tú áwé wé shaatkʼátskʼu ax̱ jig̱eit x̱asatá.
313	Tlél anax̱ / ax̱ éet g̱waasheeyi yé.
314	Tle wé ax̱ tláa kwshéiwé tle ashawsigút tle wé
315	ax̱satéen wé kei ḵuwusgeedí áwé tle
316	a shantóode kei wjixíx.
317	Haaw, gwéi! ax̱ tláa ax̱ káa shawdigút.
318	Anax̱ yaa wujixeex, tle gáant wujixíx.
319	«Tlél aadé yáaxʼ yéi eeng̱aateeyi yé,» kʼe chʼu tle
320	du waaḵ tín óosh gé x̱at wusiteen
321	du eenx̱ x̱at sateeyí, tle yéi áwé.
322	Chʼu tle
{Page = 116}
323	tʼáa ká áwé
324	ax̱ een ḵulagaaw.
325	I was too scared to do anything for myself.
326	Chʼa yá ax̱ daa.ádi ax̱ náax̱ yaa ayanalsʼélʼ.
327	«Nagú du ítde.
328	I tuwáa sigóo shákdé wé ḵáa, du x̱ánde nagú,»
329	tle yóo x̱at yawsiḵaa.
330	Chʼu tle tlél aadé tliyéi x̱at ung̱aa.oowu yé,
331	chʼu tle x̱at jáaḵw,
332	ách áwé aax̱ x̱waagoot wé du tláa hás x̱ánde.
333	Ax̱ aat áwé yéi téeyin wé ax̱ chaan.
334	Át nanúkch, tlél yoo kooshgútkw.
335	Laanaatk yóo dusáagun,
336	du éesh áwé Lg̱een yú éilʼ kaadáx̱.
337	Áa neil x̱waagút, de ḵeewa.aa,
338	tle kʼadéin gíwé g̱agaan kei naxíx.
339	Áa neil x̱waagút, a tóoxʼ shégé x̱ag̱áax̱.
340	Wé hasdu bedroom-i áa neil x̱waagút, aag̱áa áwé
341	tle x̱at x̱ʼeiwawóosʼ wé du tláa,
342	«Wáa sáwé eewanee?»
343	Tlél aadé tsu x̱ʼeinḵaditaani yé,
344	x̱at sawduwatsíx̱ʼ óosh ḵúnáx̱ yéi x̱at yatee.
345	«Haagú, dáaḵnax̱.aadé nagú.»
346	Ḵáax̱xʼweit tlein áwé s du jeewú.
347	Ax̱ jacket-i kaax̱ kei x̱wditée.
348	Ax̱ náax̱ shayawlisʼélʼ wé ax̱ tláa.
349	Du guntóode x̱waagoot,
350	kʼadéin ax̱ tóodáx̱ ḵunaháa áwé tsá
351	du een kax̱anéek wáa sáyú
352	yóo x̱at kawdayaayí.
353	«Ha g̱aa yatee, chʼa yáaxʼ,
354	chʼa tléixʼ yáaxʼ iwux̱eeyí ḵa chʼu déix̱
355	aadé i een gax̱too.áat,»
356	yóo x̱at yawdudziḵaa.
357	Táach x̱at uwajáḵ.
358	Kʼe yéi yguwáatlʼ gíwé táach x̱at wujaaḵ tle tsu shax̱wdinúk.
359	Du ji.een áwé daa sáwé yéi daax̱ané wé ax̱ aat.
360	At wutuwax̱áa wé tsʼootaat.
361	Tlél tsu yéi x̱at yawusḵaa,
362	«Wé ax̱ yéet x̱ánde áwé isax̱aahéi,» yóo.
363	Tle áwé
364	has aawax̱oox̱ wé hasdu yéet.
365	«Yú du yee.ádi káx̱ wunashee,» yóo x̱at daayaduḵá,
366	«wé du room-u.»
367	X̱achu aan ásíwé yoo has x̱ʼali.átk.
{Page = 118}
368	«Chʼu tle tleix̱ áwé i x̱ánde kawduwanáa.
369	Wé át gé iyanúk, tléikʼ gwáayágé,» yóo daayaduḵá yú.á.
370	Áwé chʼa ldakát du jiyís [yéi daayaduḵá]—
371	wé ax̱ tláakʼw Ḵaashawdahaa du yátxʼi—
372	wé s du éesh
373	chʼu ḵudzitee,
374	Ḵʼanax̱g̱as.áa yóo áwé dusáagun wé s du éesh,
375	ḵa wé s du tláa ḵu.a Ḵaashawdahaa—
376	Skaaydu.oo ḵa Kudagáan.
377	Tle wé hasdu éesh du kéilkʼ áwé yéi téeyin wé ax̱ chaan,
378	wé Laanaatk.
379	Á áwé tle wé du dachx̱án yáx̱ áwé kawuháayin wé Ḵusʼeix̱.
380	Tle a yáx̱ x̱at kawlinook,
381	ax̱ tláa g̱óot x̱at uwawát,
382	tle yóo yaawaḵaa hú ḵu.a.
383	Ách áwé x̱ʼaduwóosʼ wé ax̱ x̱úx̱ sákw,
384	wé Ḵusʼeix̱,
385	«Yú i léelkʼu sée
386	wé Skaaydu.oo, ḵa Kudagáan,
387	chʼa tlʼákʼg̱aanáx̱ áwé has ḵudzitee.
388	Daaḵw.aa sá át iyanúk wéitʼaa?»
389	Aag̱áa áwé du tláa áyá yéi ayawsiḵaa,
390	«Tlél óosh ax̱ tuwáa ushgóowun,
391	tlél du éex̱ oonḵanéegun.
392	Ax̱ tuwáa sagoowúch áwé du x̱ánt x̱waagút,
393	tlél ḵu.áyá x̱wsakú du jiyís kaxéelʼ yéi kḵwasaneeyí.
394	Tlél jikḵwanaaḵ.
395	Tlél ax̱ tuwáa ushgú yóotʼaa yú dáx̱ináx̱ yateeyi aa.
396	Ax̱ tuwáa sigóo hú du een tóot x̱wa.aadí,
397	ax̱ jiyís du een tóot yeey.aadí,»
398	áwé yéi yaawaḵaa.
399	«Haaw, ha wáa sáwé déi, kuhaankée x̱áawé.»
400	Tlél x̱wasakú x̱áach ḵu.a.
401	Wé gáan aa yee kʼadéin / kʼe áa yoo at kax̱ajéil áwé tle x̱wdixéetʼ tle.
402	Anax̱ yux̱ woogoot tle.
403	X̱at has ux̱oox̱ wé ax̱ aat,
404	ax̱ een yoo has x̱ʼali.átk.
405	Ha gwál chʼu tle yú kát kaawagani x̱ʼaan tóode gíwé kḵwagóot,
406	tle yéi áwé sh tux̱dinook.
407	Tlél tsu ḵáa x̱áng̱aa yoo ux̱agútkw,
408	nothing.
409	«Ha wáa sáyú x̱at gug̱atée yú ḵáa guntóo nx̱atéini?»
410	yóo áwé ax̱ tuwatee.
411	Tlél tsu sh yaanáx̱ unx̱asnoogú áwé wé waḵhéen,
412	yéi x̱at koodáal.
413	«Aadé i een gax̱too.áat i tláa x̱ánde,» yéi áyá.
414	Wé du x̱úx̱ch áwé wé Yax̱góosʼch áwé kawlijeexw ax̱ een.
{Page = 120}
415	Tsu du ée akux̱dlix̱éetlʼ wé ax̱ tláa.
416	Ax̱ een neil aawa.aat,
417	tle yéi yaawaḵaa wé ax̱ tláa—
418	wé ax̱ léelkʼw x̱áawé ax̱ tláax̱ sitee—
419	«Tlél ax̱ tuwáa ushgú tsu yáaxʼ du een ḵux̱ yeeyda.aadí.
420	Chʼa hú aadé sh sadihéiyi yéiyáx̱ áwé
421	du tuwáa sigóo yoo kawdayaayí,»
422	yéi áwé x̱ʼayaḵá.
423	Ldakát yá ax̱ daa.ádi áwé tle ax̱ jeedé aawalít tle.
424	Well, what else could I do?
425	Tle wé ax̱ chaan sákw tle yéi yaawaḵaa,
426	«Kachák wé i naa.ádi, tle tleix̱ áwé haa een gag̱ee.áat,
427	tlél tsu yáa haandé kg̱eegóot, tlél du tuwáa ushgú.»
428	Kax̱waachák wé ax̱ daa.ádi.
429	Ax̱ éesh ḵu.a áwé yú
430	a x̱ʼakaadé uyéx̱,
431	ḵa wé ax̱ éekʼ.
432	Ax̱ een neildé has woo.aat.
433	«Tle du x̱áni áwé yéi ikg̱watée,» tle yóo x̱at yawdudziḵaa.
434	Daat yís sákwshéiwé,
435	«Tléikʼ,» yóo x̱ʼayax̱aḵá,
436	«Tlél ax̱ tuwáa ushgú.
437	Chʼa i guntóo nḵateix̱í,
438	ax̱ tuwáa sigóo kʼadéin x̱wataayí.»
439	«Aaá,» tle yóo yaawaḵaa.
440	Óh––, gwál chʼa kawuyík gíwé ux̱ladléigu.
441	«Déix̱ áwé ax̱ guntóo ikg̱wax̱ée,» yú.á.
442	Tléixʼ ux̱ée áwé
443	dáanaa has atéew,
444	«Daat yis.át sákwshéiwégé?» yóo áwé ax̱ tuwatee.
445	Chʼa tlákw yan at x̱waaḵít.
446	Héʼ! tle ḵaayakóotʼ xʼóow tsú tle dax̱ kadulkʼwáatʼ tle yóo.
447	Daa sá x̱ʼalitseeni át áwé wooch kaadé yéi yaa s anasneen.
448	X̱achu wé aan yei has x̱at gug̱asháaxʼw át ásíwé,
449	tlél x̱wasakú x̱áach ḵu.a.
450	Tle áwé tle wé ax̱ tláa du jeedé yéi wdudzinee,
451	wé dáanaa tsú,
452	dáanaa yagéi has aawatíw.
453	Déix̱ áwé du guntóo x̱at uwax̱ée, gwál chʼu tle kʼadéin áyú ux̱ateix̱.
454	Yáaxʼ áwé yéi x̱at yawdudziḵaa,
455	«Ha du guntóo áwé gag̱eeteix̱, wé i x̱úx̱ áwé.»
{Page = 122}
456	Gootʼá sáyú át akx̱waag̱áx̱?
457	Goosú ax̱ éet ux̱disheeyi át?—
458	nothing.
459	Héʼ! shayadihéin wé
460	kʼisáani aag̱áa,
461	tle ḵoon áwé tle ḵut gashíxch tle wé ax̱ x̱úx̱ sákw ḵu.a.
462	Jée, tle
463	Iʼm happy when heʼs gone.
464	Tle wáa ng̱aneen sáwé tle ux̱éeych tle,
465	tle chʼa a yáx̱ áwé tle kʼadéin nax̱ateich.
466	De wáa nanée sáwé
467	wé gáan kwshéiwé
468	daa sáwé tsu at daná,
469	wé du waḵshóot ḵutéeyi aa.
470	Héʼ! wé gáan áwé áx̱ eeḵ
471	sha.ax̱wkanasxíx,
472	wé Henry áwé ḵa wé
473	Ishḵúx̱
474	ḵa wé
475	Johnny Jack,
476	ḵa Edward ḵa Leo ḵa ax̱ shátx̱ yáadu hu,
477	tleidooshóonáx̱ áwé has yatee.
478	Aag̱áa áwé áa yux̱ wujixeex wé du éesh,
479	anax̱ áwé neil aawax̱útʼ, de ḵee.á áwé.
480	Anax̱ áwé neil aawax̱útʼ, tle yá
481	ḵáax̱ax̱xʼweit tle yóo
482	áa yan yoo ayasigwéik wé shayeit ká.
483	«Yáadu á i eetí.
484	I shát áwé wéidu.
485	Á du tʼaḵká áyú gag̱eetáa,» yéi áwé daayaduḵá.
486	Héʼ! tle kei x̱at wudzigít,
487	tláakw áwé shax̱wdinúk tle,
488	náa yéi shax̱wdi.oo.
489	Wé ax̱ chaan sákw tsú
490	de tʼáa kát áa.
491	Du x̱áni daak x̱waagút, sdóox tóot ax̱waa.ák.
492	At gawtudzi.ée, at wutuwax̱áa, hú ḵu.a áwé tá.
493	Gwál de yóode yaa gaxéex áwé shawdinúk,
{Page = 124}
494	tle du x̱ʼeis at x̱wasi.ée tle,
495	du x̱ʼéix̱ at x̱waatee.
496	Kʼadéin yá g̱eiwú yéi daatooné, chʼa daa sá.
497	Tléixʼ dís x̱ʼáanáx̱ áyá hóochʼ x̱wataayí.
498	Wé sheet tle yóo áwé tle a tóo woox̱atúlch tle yóo,
499	ḵalashátch yá a shutú yóo.
500	Wáa nanée sáwé tá ax̱ kanax̱ yaa natéen x̱á,
501	tlél ux̱ateix̱ taat kanax̱.
502	Wáa sá ax̱ eedé yaa nashéen chʼu tle
503	waneenáx̱ ḵux̱lagaw neech.
504	De wáa nanée sáwé
505	de wé dís de gwál jinkaat ḵa keijín yawux̱eeyí gíwé,
506	tle chʼa aadé x̱a.aa yéide áwé tle yax̱ x̱at yalag̱éḵx̱
507	«Kʼe yú a shantóode anḵadatáaw,» tle yóo ax̱ tuwatee.
508	Dzeit áwé yóo anax̱ wududliyéx̱,
509	a káx̱ kei x̱waagút.
510	Aag̱áa áwé tsá wé
511	át has at kaawajél,
512	tle ax̱ yee áwé tle kʼadéin x̱wasinee tle,
513	tle aadé x̱waagoot.
514	Ḵutaan, ḵuyawsitʼáax̱ʼw,
515	chʼu tle chʼas yóo yánde yaa shanx̱astéini gíwé
516	tle táach x̱at wujaaḵ.
517	Tlél aadóoch sá wuskú a shantóot x̱ataayí.
518	Daa sáwé ax̱ eeg̱áa yóo ḵuwduwashee.
519	«Ḵut wudzigeet.»
520	Xáanaa áwé kei x̱at wudzigít,
521	chʼa x̱át,
522	kʼadéin shadaax̱ yax̱wdishée.
523	Tlél aadóoch sá x̱at wusteen anax̱ yaa x̱wagoodí.
524	Has ḵushée, gushé goot sá ḵuwduwashee.
525	Anax̱ neil x̱waagút du x̱ánnáx̱ wé ax̱ chaan.
526	«Haaw, goodáx̱ sáwé haat iyagút,» yú.á.
527	«X̱atáayin áwé,» yéi daayax̱aḵá.
528	Tlél ax̱ éet x̱ʼawutaan.
529	Haahá, tsu wé taat, ô––,
530	chʼu tle wé tá gíwé ax̱ éet wudashí wé yakyee.
531	Tle I was all rig̱t.
532	But yá nasʼgi.aa taat áwé tle ḵee.áade áwé tle tsu chʼoo yéi,
533	tlél aadé táach x̱at g̱waajaag̱i yé kʼadéin wé du guntóo.
534	«Ha wáa sáyá déi x̱at gug̱atée áyá
535	chʼu tle yá táakw kanax̱ yéi x̱at natéeni?»
536	áwé ax̱ tutée neech.
537	Tsu goodáx̱ sáwé x̱ag̱ax̱ neech.
{Page = 126}
538	Tsu wé ax̱ tláa áwé chʼa ax̱ tóoch du ká at koos.háaych.
539	Yeedát óosh gé x̱at yatéen, she wouldnʼt even believe me.
540	Chʼu shóogudáx̱
541	de chʼa yéi yatee,
542	kálkʼw, wé
543	du tláa ḵa chʼu du éesh tlél ḵudziteeyi aa at yátxʼi.
544	Tlél aadé chʼu tle yú ḵaa aayí yáx̱ yóo nax̱duwa.oowu yé.
545	Á áwé ách yeedát x̱át
546	aadóo sáyá kuhaankéex̱ sitee,
547	ḵa aadóo sáyá chʼa wáa sá yatee, it needs a help,
548	tle ax̱ téix̱ʼ tóodáx̱ áwé tle yóo nax̱saneech,
549	tle ax̱ téix̱ʼ tóot usgeetch.
550	Kʼadéin, kʼadéin, chʼas kʼadéin oon yéi jix̱anéi neech.
551	Ha tlél yéi x̱at utí x̱át.
552	Tléináx̱ áwé wootee du yéet,
553	Ḵeedudáa yóo dusáagun,
554	yáadu áwé x̱át,
555	ax̱ shátx̱ áwé X̱aasteen yóo dusáagun,
556	hú tsú de chʼáakw woonaa.
557	Óh––, chʼu tle hasdu téix̱ʼ áwé yéi yatee wé ax̱ shátx̱,
558	shaawát tleinx̱ sitee.
559	Áwé sh káa yaa tunda.ás—
560	ḵúdáx̱ yeekuwáatʼ áwé tléináx̱ ḵuwdzitee,
561	tlél udushéix̱
562	tleiḵáa táakw wanyáaxʼ áwé—
563	á áwé sh káa yaa taanda.ás.
564	Á áwé g̱aatáa x̱oot wutuwa.aat.
565	Jí! ḵut woogoot.
566	Xáanaa áwé haat uwagút.
567	Héʼ! a téeli áwé a x̱ʼoosdáx̱ has ayéeḵ.
568	Ha dóosh áwé aan ach kux̱alyát neech yéi x̱at gusigéinkʼ.
569	Wé dóosh tle ax̱ jináḵ yánde kei wduwax̱ích.
570	X̱achu ax̱ éesh ásíwé ayatéen, wé Néix̱ʼw.
571	Tle yéi x̱at yawsiḵaa,
572	«Idatíl, yú tʼeix̱dé ax̱ een na.á.»
573	Ax̱ téeli áwé tláakw x̱adatílsʼ,
574	ax̱ kinaa.ádi tle yan uwajag̱u aa áwé káa yan x̱waditée,
575	jáaji waaḵx̱ x̱waagoot du een.
576	Naalée wé tʼeix̱ áa yéi aya.uwu yé.
577	Áyá yéi de ax̱ tutée neech, yakʼéi áyú yéi ḵuteeyí.
{Page = 128}
578	Áyú haaw áwé awlilʼíxʼ ax̱ éesh tle yú dleit káa yan awli.át.
579	«Wéixʼ g̱anú,» yú.á.
580	Hú tsú
581	haaw tayee awdlilʼíxʼ, át al.át,
582	a kát áwé áa.
583	Áwé x̱at woo.éexʼ,
584	«Seidayaa,
585	ax̱ séekʼ áwé yéi iyatee,
586	ḵúnáx̱ yankáxʼ i éesh áyá x̱át.
587	I tláa áwé x̱washáayin.
588	Tléixʼ dísx̱ isateeyí áwé i náḵ yéi woonee.
589	Tle ḵúnáx̱ tléináx̱ áwé ḵiydzitee.
590	Tlél i éekʼʼ
591	ḵa tlél i kéekʼ,
592	ḵa tlél i shátx̱,
593	tle ḵúnáx̱ tléináx̱ áwé eewanee.
594	Tlél yankáxʼ i shátx̱ ḵa i éekʼ ḵuwustee,
595	ḵa chʼu i kéekʼ,
596	ḵa tlél i tláa ḵoostí.
597	Kʼadéin ax̱ x̱ʼéit sa.áx̱.»
598	Ax̱ jín áwé alshát.
599	«Ḵushtuyáx̱ tsu wáa sá aan yéi has jineiyí wé i shátx̱ X̱aasteen,
600	léel i toowú unéeguḵ.
601	Dikáanḵáawu ḵudzitee yú dikée,
602	i kát woodéin.
603	Shaang̱eeyí táa yaa kg̱eegóot síkʼ,
604	ḵa tlél i x̱ʼéide ḵaa toowú kei kg̱wanéekw,
605	a yáx̱ ax̱ tuwáa iyatee.
606	Yax̱ yakg̱eegoodán.
607	Daa sá i tuwáa sigóowu át i jee yéi kg̱watée.
608	Ha ax̱ x̱ʼagéide ḵeesteeyí ḵu.a áwés tlél yakg̱eedlaaḵ.
609	Ḵushtuyáx̱ tsu wáa sá i een yéi s jineiyí léel xʼáanx̱ eenoogúḵ,
610	kʼe wé i dóoshi i jináḵ gáande kei wduwax̱ích,
611	chʼa aan sh teedlitleiwu át.
612	Haaw, tlax̱ léel xʼwán a káx̱ iseixʼaag̱úḵ,
613	a káa daak tinidatánch yá aadé idaayax̱aḵa yé,»
614	yéi áwé x̱at daayaḵá.
615	á áwé chʼu yá yeedádidé
616	du x̱ʼakáa daak tux̱datánji neech wé ax̱ éesh.
{Page = 130}
617	Tle no more, tlél tsu ax̱ toowú tin daa sá utí, tsu wáa sá.
618	Tle chʼas wé ax̱ shátx̱ tle
619	daat yáx̱ sá a daa has tuwatee ḵa wé ax̱ éekʼ.
620	X̱át ḵu.a áwé just like Iʼm outside, eh?
621	Chʼa yú hasdu daagaanyaax̱ yaa x̱at nasgidi yéiyáx̱ x̱at wootee.
622	Á áwé
623	wáa yateeyi yéixʼ áwé chʼu wé dleit sháach yéi s x̱at daayaḵá,
624	«Under age yóo gúshé ḵaa x̱áni yéi eewatee?»
625	«Aaá,» tle chʼa yaadachóon yéi nx̱aḵéich,
626	chʼa at x̱ashuḵ neech.
627	Tlél ax̱ toowú tin utí,
628	tsu wáa sá has x̱at daayaḵaayí.
629	Adax̱ áwé wé
630	ax̱ wóo, tlax̱ xʼéig̱aa...
631	Tléixʼ táakw áwé—
632	á sʼé yan kaḵalaneek—
633	tléixʼ táakw áwé wooch x̱áni yéi haa wditee.
634	Tlél unalí násʼk dís shux̱wlaxeexí áwé tlél aadé,
635	I canʼt,
636	wáani chʼa ax̱ téix̱ʼch tóo yanook shákdéi
637	that I canʼt sleep with him
638	the way they want us, you know,
639	wooch x̱áni yéi haa wdateeyí.
640	Dleeyg̱áa áwé wtuwa.aat wé áa keeká.
641	A lʼéiwu áwé áwu á wé ax̱ éesh
642	tle déix̱ dzískʼw áa yax̱ ayawlijáḵ.
643	Áwé tle ldakát wé Lingít aanídáx̱ áwé tle aadé ḵoowax̱oox̱,
644	tle chʼa aadóo sá daa sá du tuwáa sigóo
645	daak agux̱dayáa.
646	Tlél yú áa yaax̱dáx̱ unalí.
647	Áwé tle ldakát áwé aadé aawa.aat, héʼ!
648	x̱át tsú,
649	ḵa hú tsú,
650	wé Ḵusʼeix̱.
651	Yées ḵáax̱ sitee, about eig̱teen years old.
652	Jikwlix̱éetlʼshán shéiyúgúshé ax̱ éexʼ.
653	Héʼ, chʼa tláakw áwé kax̱dacháak
654	wé ax̱ gwéili tóode,
655	ax̱ shátx̱ hasdu een áwé.
656	Chʼas ax̱ een yaa kg̱a.aat, tle chʼas ax̱ een yaa kg̱a.aat,
657	no, tlél ax̱ tuwáa ushgú.
658	Ḵushtuyáx̱ wáa sá kudaalí. wé x̱éey, chʼa aan áwé yaa nx̱agút,
659	tláakw, tláakw.
660	Tle gooch yáx̱ áwé yatee áwé
661	áa has wudlisáa wé ax̱ shátx̱, du x̱úx̱ tin.
662	Tle s du x̱eináx̱ x̱waagoot.
663	Héʼ! yoo s x̱ʼali.átk.
664	Yáaxʼ áwé yéi yax̱wsiḵaa wé ax̱ shátx̱ X̱aasteen,
{Page = 132}
665	«I shukax̱ yaa kḵagoot.
666	Tlél ax̱ tuwáa ushgú wé Ḵusʼeix̱,
667	chʼa tlákw áwé ax̱ éex̱ aawanéekw,» yú.á.
668	Tle wáa sá litseen a yáx̱ áwé kei at uwashúḵ
669	wé ax̱ shátḵ ḵu.a du een sh kax̱wdineek,
670	ax̱ toowúch ḵu.a ax̱ eedé gux̱dashée.
671	«I x̱úx̱ áwé,» tle yóo áwé x̱at yawsiḵaa.
672	Ha kʼe chʼu tle yú yaawatʼayi át óosh gé ax̱ yáx̱ yei kandusxéin
673	tle yéi áwé sh tux̱dinook.
674	«I x̱úx̱ áwé! Wáanáx̱ sáwé yóo yeeyatsáḵk?
675	Chʼu tle all your life ák.wé yóo yakg̱eetsáaḵ?»
676	yéi áwé x̱at daayaḵá.
677	X̱áach ḵu.a áyá tlél a daat át x̱wasakú ḵáa.
678	Ha hú shákdéi chʼa g̱unayéide téeyin but
679	x̱át ḵu.a áwé,
680	yú ax̱ tláa aadé ax̱ een ḵáaxʼw yaa dax̱ akaganikji yé áyá
681	tle ldakát tle ax̱ yáa yéi yatee,
682	tle tsu chʼa wé du een chʼa goodé sá x̱wa.aadí tle
683	I donʼt want it,
684	ḵa tsu wé tayeexʼ du dayéen áa yax̱ ayax̱wdataayí I donʼt want it.
685	Tle I want to be by myself.
686	Á áwé yéi has ḵuwajée shákdéi
687	[wé dleit] sháa ḵa chʼu wé Lingít,
688	wé yeedát yax̱ yaa yanaswat aa,
689	«Tlax̱ aadé óosh gé crazy-x̱ satéeyi yé
690	under age ḵaa x̱áni yéi wootee,» yóo shákdéi x̱at duwajée.
691	Ách áwé wé dleit shaawát, wé du een sh kax̱alneegi dleit shaawát—
692	i jeedé kashxeet yóo sh kalnik—
693	du een áwé tle ḵunáax̱ daaḵ kax̱waaník.
694	Aag̱áa áwé yéi x̱at yawsiḵaa tle
695	chʼa yú dleit sháa áwé yéi has x̱ʼayaḵá,
696	«Chʼa under age áyóo
697	ḵáa daat át awsikóo.»
698	Ách áyá yéi yoo kawdiyáa,
699	«Yóo áwé idaayaduḵá,» yóo áwé x̱at daayaḵá.
700	«Ha g̱aa yatee,» yóo áwé s daa yax̱aḵá.
701	Adax̱ áwé
702	tlél x̱wasakú wáa sá yaa haa kandu.ág̱u.
703	Gushé át nagutji yé wé ax̱ x̱án aa,
704	wé du yáx̱ kʼisáani tín gushé aadé ḵut gasgitji yé.
705	Chʼas wé ax̱ aat x̱án áwé chʼa tlákw,
706	daa sá yéi adaané du ji.een yéi daax̱ané.
707	Kaaxwáashgé táakwde yaa ḵugaháa—
{Page = 134}
708	Héʼ! yeedádi yáx̱ ágé Christmas ká aanx̱ a.aat áyú—
709	gushé yú at gutú áwé áxʼ haa káa ḵeewa.aa.
710	Aandéi s woo.aat,
711	x̱át ḵu.a áwé chʼa ax̱ aat x̱án.
712	Ḵukaltʼéexʼ ká áwé
713	yú catalog daak wuduwatée.
714	Wé ax̱ aat ḵu.a áwé yéi x̱ʼayaḵá,
715	«X̱aasteench áwé du náa shagux̱daḵáa.»
716	Daa sákwshéiwégé?
717	Tlél x̱wasakú daa sáwé yéi gax̱dusnée.
718	Wáa nanée sáwé yéi x̱at yawdudziḵaa,
719	«Daa sá i tuwáa sigóo yú catalog kaax̱?
720	Dleit ḵáa niyaanáx̱ áwé déis,
721	de iwtuwasháaxʼw áwé ax̱ yéetkʼi jiyís.
722	Chʼa yee x̱tulatínit áwé tléixʼ táakw yáanáx̱ áwé,
723	chʼa yéi wooch x̱áni yéi yee ditee.
724	Tlax̱ xʼéig̱aa ásíyá ḵuyanaḵéijin,
725	yéi kaawahayi aa
726	kuhaankéex̱ siteeyi ḵáa
727	sh yáx̱ kadulnoogún chʼáakw.
728	Tlél du tláa ḵa tlél du shátx̱,
729	tlél ash woong̱aajeeyi ḵáa ḵoostí.
730	Ách áyá i kát áwé yatoodéinin
731	wé Ḵusʼeix̱ du éesh ḵa yá x̱át,
732	ḵa wé du húnx̱w.
733	Yax̱ ásí yakg̱eegoodán.
734	De chʼa yéi yatee chʼu chʼáakw chʼu haa shagóondáx̱,
735	wáa yateeyi aa kuhaankée yax̱ woowagoodán,
736	wáa yateeyi aa áwé tléikʼ,
737	chʼu tle chʼas sh kahaadí yáx̱ nadaneech.
738	Ha tlél ásí yéi ikg̱watee,
739	a yáx̱ haa tuwáa iyatee.»
740	Á áwé yéi duwasáakw «ḵóox̱ awdudlix̱éisʼ,»
741	yéi áwé has x̱at wusinee.
742	«Married-x̱ áwé yee gux̱satée
743	wé ax̱ yéetkʼi tín church-xʼ.»
744	Ha goo sáwé déi, daa sáwé yéi duwasáakw, tlél x̱wasakú x̱át ḵu.a.
745	«Yú nakwnéit x̱ánde áwé yee een gax̱too.áat,
746	yee een ḵunáax̱ daaḵ akg̱aneegít.
747	De May yát gíyú ḵa chʼu June yát,
748	aag̱áa áwé
749	ldakát át wáa sá du een yéi jeené
750	ḵa hú wáa sá i een yéi jiné,
751	tlél tsu ḵóo udagéiḵ, chʼu tle tléixʼ yáx̱ áwé yee yatee tle yóo.
752	Yee ḵusteeyí ásí yánde kg̱wajáaḵw,»
753	yóo áwé x̱at daayaduḵá.
754	Aag̱áa áwé wé ax̱ chaan yéi yaawaḵaa,
755	«Chʼáakw yéeyi ḵu.a áwé sh yáx̱ kadulnoogún
{Page = 136}
756	kuhaankée.
757	Du kaani yánch du náa yéi shang̱a.úx̱xʼut áwé
758	ḵaa yéet du yayeet adulg̱ínjin.
759	Ha daag̱u du káani sáwé du jínde kg̱washée wé Ḵusʼeix̱?
760	Haa yeeyadlaaḵ ḵu.a áwé
761	wé aadé kʼadéin du een yéi jeene yé ḵa yá uháan.
762	Yá át x̱waanoogu yéixʼ
763	tlákw de ax̱ daa.ádi ax̱ jiyís ee.úsʼkw,
764	ḵa yáa
765	tlél aadé ḵoonḵaanoogu át—
766	tlél aadé yú washroom-dé yoo nḵaagutgu yé—
767	Tlákw de yaa kagisaxéich,
768	tlʼéitákw ḵáa ásí we.é,»
769	yéi áwé x̱at daayaḵá.
770	«Ách áwé chʼu tle chʼa wáa sá x̱at litseen a yáx̱ áwé
771	ax̱ yéet jiyís,
772	tle yú Catholic church-xʼ married-x̱ yee nastéeni tsá
773	tle yee jigax̱toonáaḵ,»
774	yóo x̱at daayaḵá.
775	Tlél x̱wasakú daa sáwé married yóo duwasáakw x̱át ḵu.a.
776	Wé nakwnéit x̱áni yoo tuwa.átk, Lingít x̱ʼéinax̱ yoo x̱ʼayatánk.
777	Wé shóogu du x̱áni yéi x̱at natée wé Ḵusʼeix̱,
778	sgóondáx̱ x̱áawé,
779	daa sáwé
780	dleit ḵáa x̱ʼéináx̱ ax̱ een dax̱ ayasáagu át
781	tlél tsu tléixʼ daa sá x̱wsakú.
782	Daa sá ax̱ éex̱ aawax̱oox̱—
783	chʼa ldakáat át áwé áx̱ x̱ashée neech, wéitʼát, yóotʼát,
784	wéitʼát, wéitʼát,
785	gushé daa sáwé aawasáa.
786	Wáa nanée sáwé yaakw tín wutuwaḵoox̱,
787	ḵa wé shádaa—
788	wé gas a tóonáx̱ yadulxéisʼ x̱á wé washéen tóode,
789	«funnel» yóo duwasáakw—
790	á áwé ax̱ éex̱ aawax̱oox̱ wé,
791	«Haahée wé shádaa.
792	Gas a tóode kakḵwasaxáa.»
793	Tle chʼa yóo a shaká tin áwé át x̱wajixeex,
794	daa sá, áx̱ x̱ashee, áx̱ x̱ashee.
795	Wáa nanée sáwé aax̱ aawataan.
796	«Yáadu á, funnel áyá,» yu.a.
{Page = 138}
797	Á áwé yeisú a daa yoo tux̱atangi neech, «Daa sákwshéiyú?»
798	«Chʼa a yáx̱,
799	kʼe kunḵa.aag̱ú, Iʼm going to try to learn it,
800	yóo ax̱ tuwatee.
801	Daa sá ax̱ éex̱ aawax̱oox̱ tle,
802	«Tle áx̱ nashee,» tle yóo yax̱wsiḵaa, tle kagéináx̱ áwé
803	du daaxʼ ḵúx̱de yaa x̱at tukandagásʼ,
804	goosú wé sh daa x̱dasʼitx̱i xʼóow?
805	Násʼk dís yaa shunaxíx.
806	«Daa sá ax̱ éex̱ eex̱oox̱,
807	áx̱ nashee, ‹Yáatʼát áwé,› yóo.
808	Aag̱áa áwé yaa kḵwasakóo.»
809	Tlax̱ ḵúdáx̱ áyú yú at gutóoxʼ kei x̱at has wusiwát yú ax̱ tláa,
810	ách áwé.
811	Tlél tsu yú shoodé x̱at jiwdunaaḵ,
812	tlél tsu yú lʼeix̱dé x̱at jeedunáḵx̱,
813	chʼu tle chʼas neil,
814	chʼas wé neil yéi daané,
815	thatʼs all.
816	Tlél áyá ax̱ x̱ooní shaaxʼwsáani tín x̱at jeedunáḵx̱in,
817	tle prisoner áwé áxʼ x̱at uwawát.
818	A aax̱ áwé daa sá yaa nax̱sakwéin chʼa kagéináx̱, chʼa kagéináx̱.
819	Áwé tle wé nakwnéit x̱áni yoo tuwa.átk,
820	haa een yaa akananík wáa sá wooch x̱áni yéi haa gux̱dateeyí.
821	July násʼk yawux̱eeyí,
822	aag̱áa áwé,
823	tle shóogunáx̱ áwé
824	wedding áxʼ yéi woonee wé haa aaní,
825	wé Catholic church-xʼ married-x̱ haa wsitee.
826	Héʼ! yagéi haa jeedé aan aawa.aadi át,
827	tsu wé dáanaa ḵa tsu yá átx̱ ḵatuliyeix̱i át.
828	Tlél yeedádi yáx̱ shower x̱á,
829	tle chʼa wé church x̱ʼawoolxʼ áwé haa jeedé yéi daaduné.
830	Tle aax̱ áwé tsá
831	tle chʼa uháan sh gawtudlitsín.
832	Tlél x̱á aadé s jix̱tuwanaag̱i yé.
833	Wé ax̱ chaan tlél ách ux̱litini ḵáa ḵoostí,
834	x̱áach áwé x̱latínin.
835	About fifteen years áwé tlél tsu du náḵ goodé sa x̱wagoot
836	wé ax̱ chaan,
837	x̱walitín,
838	áwé ax̱ wóo tsú.
839	Gushé haa náḵ has kandakʼítʼch wáa yateeyi yéi.
840	Á aag̱áa áwé wé ax̱ éesh du x̱ʼéit x̱at usgeetch.
{Page = 140}
841	Á x̱at woojee neech x̱á,
842	wé Néix̱ʼw ḵu.a,
843	wé ax̱ éesh,
844	wáa sá ḵududzitee, wáa sá
845	at yatee, yéi áwé.
846	A yáanáx̱ yakax̱wliník. Wé shóogu...
847	tlél daa sá x̱wsakú.
848	Gushé aadé ax̱ tuwáxʼ at yateeyi yé,
849	tle chʼas wé / at gas.ee ḵa chʼa daa sá yéi daax̱ané.
850	Á awé
851	wé ax̱ wóo tle wáa sá at gax̱toox̱áa tle yáaxʼ áwé tle ax̱ een,
852	«Yóo áwé at yatee ḵa yóo áwé at yatee.»
853	Áyá ax̱ tuwáa sigóo yá new generation-ch wuskoowú
854	x̱át tsú aadé tlél daa sá x̱wsakóowu yé.
855	Tle wé ax̱ yéetkʼ ḵuwdzitee,
856	Jackie.
857	Du léelkʼwch áwé tóot wusinúk, Daax̱láa.
858	Tlél du tóo ushgú du éekʼ saayí [chʼa aadóoch sá wulteení,
859	ax̱latínit tuwatee chʼa hóoch.]
860	Wéitʼaa wé iyatini aa wé Sʼigax̱sháakʼw,
861	yóo áwé duwasáakw, ax̱ léelkʼu saayí áwé yéi yatee,
862	hú tsú de x̱wsinook.
863	She was about eight or nine months old,
864	aag̱áa áwé
865	tóo yaa x̱ʼanax̱shaḵít wé ax̱ wóo.
866	«Wáa sáyá chʼu tle chʼas x̱át
867	tlél daat éexʼ sá x̱at ukʼé?» yéi áwé ax̱ tuwatee.
868	Every time chʼa goo sá at gax̱toox̱áa,
869	aag̱áa áwé ax̱ kaadé yanaḵéich.
870	Kadujixw neech wé ax̱ waḵhéeni.
871	Á áyá ax̱ tuwáa sigóo kʼadéin át has wus.aax̱í yá new generations.
872	Wé ax̱ x̱úx̱ du húnx̱w áwé
873	yéi áwé koogéi marble knife yóo duwasáakw wé lítaa,
874	sʼaaḵ a síxwtix̱ sitee.
875	Á áwé tle ax̱ʼtóo kei uwaxíx—
876	kʼe latín aadé shkahaadíx̱ x̱at satéeyi yé x̱át tsú—
877	tóo x̱ʼax̱shiḵeet.
878	«Tlél yeekg̱wayáatʼ yáat yóo x̱wsaneeyí,» yóo áwé ax̱ tuwatee.
879	I would have done it too.
880	Jée-!
881	Wé haa kʼidaaká áwé,
882	yóotʼaa,
883	wé ax̱ tláakʼw Ḵaashawdahaa,
884	ḵa wé du x̱úx̱,
{Page = 142}
885	wé Paddy,
886	ḵa wé du sée,
887	Skaaydu.oo,
888	ḵa wé du x̱úx̱,
889	Taakwkʼwátʼi ḵa wé Kudagáan,
890	héʼ! yéi áwé áx̱ yaa s na.át, dax̱.adooshúnáx̱ áwé has yatee.
891	Wé atshi át áwé yaa ndusxátʼ.
892	Á áwé aadé yaa kagajíxwch, ha wáa sáyú ax̱ tuwáa sigóo.
893	X̱át ḵu.a chʼa tlákw ax̱ wóo chʼa tlákw ax̱ yáa yan woos.áaych.
894	Á a toowúde áwé sh kuḵadajáaḵ yóo ax̱ tuwatee.
895	Ax̱ séekʼ áwé yáat wulig̱eiḵ wé sʼísaa hít yee,
896	g̱eig̱áchʼ du yee yéi x̱aa.óo.
897	De aax̱ tóot x̱waayísh wé lítaa.
898	Kei sh tʼaayawdiḵáa.
899	«Shée wé tʼakwanéiyi,» yú.á.
900	tle chʼa aadé tsu áa jix̱waanáḵ tle,
901	aax̱ x̱wasinook.
902	Thatʼs what saved me.
903	Xáanaa áwé
904	ax̱ éesh gwál
905	about five miles back gíwé áa yéi s yatee,
906	wé ax̱ tláakʼw Daax̱láa tin,
907	ḵa wé ax̱ yéetkʼ,
908	Jackie, yéi kwligéi.
909	«Aadé ḵux̱ ḵatuda.aadí,» yóo x̱at daayaḵá wé ax̱ x̱án aa.
910	«Aaá,» yéi daayax̱aḵá tle at wutuwaxoon,
911	sh x̱adlitée, ax̱ éesh x̱ánde gax̱too.áat,
912	du een sh kakḵwadanéek.
913	Keitl at waaḵdé wtuwag̱ích tle wtuwa.aat aadé,
914	wé tʼakwanéiyi tsú xátʼaa tóot tusa.áa,
915	wéitʼaa wé Sʼigax̱sháakʼw.
916	A át wutuwa.át, héʼ! dzískʼw shéiwé aawajáḵ, / ax̱ éesh.
917	Ldakát a yik.ádi áwé wdudzi.ée.
918	Wé ax̱ tláakʼw ḵu.a kwshéiwé sakwnéin awsi.ée.
919	Daaḵ haa wdudzi.át,
920	at toox̱á.
921	Yan at toox̱áa áwé tle wé sʼíxʼ tle yax̱ x̱ooyax̱wli.úsʼ
922	tle kax̱waachák hasdu jiyís.
923	Chʼa tlákw áwé ax̱ tóot wooxeex wé aadé sh kuḵasnee yé.
924	A chʼu yeedádidé du kinaayéigi x̱ladléikw neech ax̱ éesh.
925	Óh, a yayeet tukx̱waajél wé xáanaa tlein.
926	De wáa nanée sáwé yéi yax̱wsiḵaa,
927	«ÉEsh.»
{Page = 144}
928	«Daa sáwé?» yóo x̱at daayaḵá.
929	«Tlax̱ xʼéig̱aa áwé chʼa tlákw ax̱ toowú yanéekw.
930	Yú ax̱ wóo tlél a ḵín x̱at daawooḵá.
931	Tle déi tlél a yáx̱ x̱at ultseen.
932	Yeedát óosh gí
933	chʼa wáa yateeyi aa xáanaa
934	tlél ax̱ éex̱ x̱ʼeitaan.
935	Aag̱áa shákdéi a yáa yánde kḵwaháan.
936	Ha yeedát ḵu.a de tlél áyá a yáx̱ x̱at ultseen.
937	Du x̱ʼatoowúde sh kuḵadajáaḵ / wé ax̱ wóo.
938	Ax̱ tuwáa sigóo ysakoowú ax̱ éeshx̱ isateeyích,
939	wáanáx̱ sá yéi sh kuḵasneeyí.»
940	tlél ax̱ éex̱ x̱ʼeitaan.
941	Yú xʼóow yóo áwé dáḵde kdulkʼwáatʼ sʼísaa hít yeexʼ.
942	Yéi daax̱ kug̱aleech.
943	A ká áwé áa yan sh wudzitáa.
944	A daa kwshéiwé yoo tuwatánk.
945	De chʼáakwx̱ nastée áwé kindachóon woonook.
946	«Síkʼ-éi!»
947	«Héi!» yóo yax̱wsiḵaa.
948	«Haandayéen áa yax̱ nú síkʼ.»
949	«Haaw, ax̱ éet ásí gux̱dashée,» yóo áwé ax̱ tuwatee.
950	«Yei haa kg̱watsáay ásíwé,»
951	I want to do it.
952	Chʼa g̱óot áwé g̱aatáa tin yaa s na.át,
953	uháan áwé tsu chʼa g̱óot.
954	Tsʼeitina Héeni yíde áwé yaa has na.át,
955	uháan ḵu.a áwé Tʼaaḵú yíde.
956	[«Haandayéen áa yax̱ nú síkʼ,» yéi x̱at yawsiḵaa.]
957	Du dayéen áa yax̱ x̱waanúk.
958	Aag̱áa áwé yéi x̱at yawsiḵaa,
959	«Tlél a yáx̱ áyá sh daa yoo teedatánk síkʼ.
960	Tlax̱ kʼadéin ax̱ x̱ʼéit sa.áx̱,
961	aag̱áa áwé a káa daak tikg̱idatánch.»
962	Yéi áwé x̱at daayaḵá.
963	«Tléil eeshkʼaan áwé
964	wé i wóo,
965	kʼadéin áwé isayahéi.
966	Chʼa daa sá áa ijikaawaḵaa tle yá seig̱ánidáx̱,
967	‹Yóo aya nasní ḵa yóo› yóo iyawusḵaayí,
968	kuna.aaḵw yá aadé isayaheyi yéiyáx̱ yéi ysaneeyí,
969	ḵa léel tóoxʼ yeeshaḵeedíḵ.
970	Tlax̱ xʼéig̱aa kʼadéin áyá isayahéi.
971	Chʼa yá du x̱ʼayáx̱ chʼa kee.aag̱ú yá aadé yéi iyawsiḵaayi yé,
972	‹Yóotʼát yéi nasní,›
{Page = 146}
973	Áwé kʼadéin chʼa aadé asayaheyi yéiyáx̱ kayi.aag̱ú,
974	shóogu aayí,
975	ḵa dax̱.aa
976	tsu wáani chʼa yéi gugéinkʼ a yáanáx̱ kʼadéin gag̱isanée,
977	yú aadé isayaheyi yéiyáx̱ yaa kg̱isanée.
978	Yá nasʼgi.aa áwé,
979	aaá—
980	a yáx̱ yaa akg̱walg̱éen, ‹Óh, akaawa.aaḵw ásíwé.
981	Haaw, de dax̱.aa áwé de tsu akoo.aaḵw.
982	Ha yakʼéi áyá aadé yaa yéi jinanein yé.›
983	Yá nasʼgi.aa áwé chʼu tle du tóog̱aa yéi kg̱isanée.
984	Aag̱áa áwé i jínde kg̱washée.
985	‹Gunalchéesh, kee.aaḵw ásí aadé ikx̱wa.aḵw yé,›
986	yóo iyagux̱saḵáa.
987	Maybe tléixʼ dís, wáani déix̱ dís,
988	tlél tsu i eedé x̱ʼakg̱wataan.»
989	Daat káaxʼ ḵu.a sáyú awsikóo wé ax̱ éesh?
990	Tle yéi áwé kax̱waa.aaḵw áwé,
991	wáa sá has x̱at daayaḵá kux̱a.aaḵw,
992	chʼa wé aadé x̱ʼayaḵa yé wé ax̱ éesh.
993	Yá dax̱.aa,
994	yá nasʼgi.aa áwé—
995	héʼ! ḵóot yaan uwaháa,
996	xáanaa áwé atx̱á shóot aḵéen—
997	Chʼa ax̱ jínt uwashée, «Haandé i jín.
998	Gunalchéesh kee.aag̱ú aadé ikwx̱a.aḵw yé.
999	Tlax̱ i kaax̱ ax̱ toowú yakʼéi.
1000	Kʼadéin at gax̱toox̱áa.»
1001	Kʼadéin yan at wutuwax̱áa.
1002	De sʼíxʼ tláakw x̱oox̱waa.óosʼ,
1003	kax̱waachák.
1004	«Hóochʼ áwé i een yoo x̱ʼax̱la.átgi.
1005	Kakg̱ee.aaḵw ásí aadé idaayax̱aḵa yé,»
1006	yéi áwé x̱ʼayaḵá.
1007	A yá yeedadi ḵáawu –– ách i een kax̱anik át—
1008	chʼa a kát wux̱adéin chʼa tlákw.
1009	Chʼa wáa sáwé ḵaa yádi yandusḵéich,
1010	yá yeedadi aayí yá new generations,
1011	chʼu hasdu x̱úx̱ ḵa chʼu hasdu shát,
1012	ḵa chʼu hasdu tláa,
1013	chʼa aadóoch sá.
1014	Jíʼ! tlákw de a tʼáḵkát aa hán.
{Comment = Line 1015 left blank in original text.}
1016	Gushé aadé yaa ḵuyakdusḵéich yé, a x̱ʼáagu ágé
{Page = 148}
1017	wé yaḵatí—
1018	tle tsu ḵáa áwé ayanadláḵch wé shaawát yaḵang̱atéenín—
1019	tle a yaadé ḵu.a áwé tle wé hasdu yádi áwé,
1020	«Ax̱ tláa ax̱ kaadé yoo x̱ʼayatánk,
1021	ḵa ax̱ éesh,» tle yóo has tutée neech tle.
1022	Tlél hasdu gukyínáx̱ neil ux̱dzi.aax̱i aa ḵoostí
1023	A yéi áyá has yatee yá yeedadi ḵáawu.
1024	Ha yú ax̱ éesh óosh gé ax̱ kaadé x̱ʼawdataanín aag̱áa,
1025	deisgwach x̱át tsú chʼa hasdu yáx̱ x̱at yatee yeedát.
1026	Á áwé ax̱ tuwáa sigóo has awu.aax̱í.
1027	Ḵa ax̱ éesh áwé tlax̱ xʼéig̱aa áyú toog̱áa x̱anoogún
1028	ax̱ een yoo x̱ʼala.átgi.
1029	Jée,,tsu x̱at yawsiḵaa,
1030	«Aadóo sá i een yoo x̱ʼali.átk,
1031	chʼu ḵunáa l i daatx̱ usiteeyi aa lingít,
1032	aag̱áa xʼwán
1033	du x̱ʼéide yoo ḵinees.áx̱k.
1034	Aag̱áa áwé yá i wóo i een yoo x̱ʼala.átgi ḵa yá x̱át,
1035	a x̱ooníde áwé kg̱eetée
1036	i daa yaḵushusigéiyi aa.
1037	Á áwé yaa ishukg̱wagóot dei yáx̱
1038	aadé ḵududziteeyi yé,»
1039	yéi áwé x̱at daayaḵáayin.
1040	Thatʼ s true.
1041	A yáx̱ áwé has x̱ʼayaḵáayin.
1042	Adax̱ wé aag̱áa –– haaw, á tsú a kát x̱at seiwaxʼáḵw—
1043	wé aag̱áa du een «Sh kuḵadajáaḵ,» yóo x̱ʼayax̱aḵa yé,
1044	aag̱áa áwé yoo x̱ʼala.átgi wé ax̱ éesh yéi x̱at yawsiḵaa,
1045	«I jínt shéenidáx̱,
1046	du tóog̱aa yaa yéi jigeeneiní,
1047	aag̱áa áwé de tlél áwé unalí du yee.aaní.
1048	Wáaníxʼí sáwé chʼu l yéi eejeeyí
1049	yánde yakg̱watée wé i wóo.
1050	Aag̱áa xʼwán,
1051	goonáx̱ sá wduwatee wé i wóo,
1052	kʼadéin yaa igatéeni,
1053	a káa daak tikg̱idatánch yá ax̱ yoo x̱ʼatángi.
1054	Chʼa wáa sá natéeni du ká,
1055	g̱isatínni áwé yéi itukg̱watée,
{Page = 150}
1056	‹Óh-, isháan ax̱ wóo Yax̱góosʼ,
1057	kʼe aadé yateeyi yé.›
1058	Chʼa a yáx̱ ijitulatseení áwé yéi ḵuyakg̱isaḵáa,
1059	‹Kʼe du ká kʼadéin naysaní ax̱ x̱ʼayáx̱.
1060	Hú du toowú yáx̱ áyá ḵustí yax̱wadlaag̱ín,›
1061	yéi yakg̱eeḵáa.»
1062	Áwé ax̱ yáa uwagút wé aag̱áa wé
1063	ḵaa ká yéi daax̱aneiyí.
1064	Yéi yatee du ká.
1065	Goodáx̱ ḵʼanáax̱án tlein sáyá du kát satéen?
1066	Wé du kanax̱ wuduwatsaag̱i néex̱ʼ tle yindasháan áwé yú át.
1067	Tle kóoḵ yáx̱ ḵaa kanax̱ wooxeex,
1068	a ká áwé át téen wé néex̱ʼ,
1069	yindasháan.
1070	Ha wé ax̱ káani wé Neilyeewdashéetʼ yéi yax̱wsiḵaa,
1071	«I yéet
1072	yéi anax̱sanee, a ká ax̱latʼéexʼ,
1073	isháan ax̱ wóo aadé yateeyi yé.»
1074	Ax̱ éesh x̱ʼakáa daak tux̱wditán.
1075	Áwé du ká wdudlitʼíxʼ kʼadéin yóo.
1076	A yís ax̱ een akaneegi át áwé ax̱ éesh.
1077	Chʼu yeedádidé «Gunalchéesh,» yóo daayax̱aḵá wé ax̱ wóo.
1078	Tle deisgwach chʼa wé yeedát
1079	wé ax̱ aaníxʼ yéi dag̱aateeyi aa yáx̱ x̱at yatee x̱át tsú.
1080	Ha ax̱ éesh ḵa wé ax̱ wóo hasdu yaatx̱ áyá,
1081	chʼa Lingít yáx̱ x̱at yatee,
1082	ḵa ax̱ daa kei yaa ḵushunasgéin.
1083	Tle kʼadéin wáa sá ax̱ een yoo has x̱ʼala.átgin
1084	a káa daak tuḵadatánín
1085	chʼu tle ax̱ waḵshiyeexʼ óosh yóo ḵuwanéekw
1086	tle yéi nateech tle.
1087	Ha aadé kʼadéin x̱at has yaawadlaag̱i yé áyá yeedát,
1088	tlél daa sá tlax̱ x̱at kawuxéelʼ, you know.
1089	A x̱oo.aa lingít áwé
1090	chʼa ldakát át sh daat koodaxílʼch,
1091	tlél yéi x̱at utí.
1092	Ḵa tlél tlax̱ ḵúdáx̱ yóo
1093	toodé kax̱wsaxaat yá dáanaa.
1094	Chʼa wáa sáyá ax̱ jeex̱ tee,
1095	Chʼa a yáx̱ áyá, itʼs all rig̱t.
1096	«G̱aa yatee,» yóo ax̱ tutée neech.
1097	Haaw,
1098	wáa sá ax̱ tuwáa sigóo a yáx̱ átx̱ x̱alayéix̱,
1099	ax̱ atx̱aayí, ax̱ jishagóon, daa sá.
1100	Yéi áwé
1101	ax̱ tuwáa sigóo has awuskoowú yá new generations aadé
{Page = 152}
1102	ḵudustéeyi yé,
1103	ḵa yá ḵaa x̱ʼéix̱ dus.aax̱í.
1104	Á áwé xʼéig̱aa átx̱ sitee.
1105	Kʼe yá yeedát
1106	de xʼoon táakw sá shoowaxeex aag̱áa
1107	ax̱ een yoo x̱ʼadul.átgi yé, adax̱ yeedát x̱wasikóo ldakát.
1108	Tle daa sá wáa sá teeyí, a daa yoo tux̱atángi
1109	tle ax̱ waḵshiyeexʼ yéi nateech tle.
1110	Áyáa
1111	wáa yateeyi yéixʼ a daa yoo tux̱atangi neech, áyá
1112	sh kalneek dax̱ has awsikuwu aa,
1113	a yéi áyá has wootee, tléil ḵaa x̱ʼéit has wus.aax̱,
1114	a tuwáadáx̱ áwé yéi at wootee,
1115	«Gushé aadé, tlél wuduskú goo sá.»
1116	X̱át ḵu.a áwé de chʼa aadé x̱at daayaḵáayi yé áwé ax̱ éesh,
1117	«Chʼa aadóo sá sh kalneek, du x̱ʼéix̱ nas.aax̱,» yóo,
1118	yóo áwé x̱at daayaḵáayin.
1119	Áyóo
1120	Juneau-xʼ gwál du kaneek ee.áx̱ch,
1121	Charlie Goldstein yóo dusáagu ḵáa,
1122	Lingít x̱ʼéináx̱ yoo x̱ʼayatánk.
1123	Jée, de wdashaaní áwé x̱wsateenín.
1124	Át ḵu.áwé nagútch, át ḵunatínch ldakát yé.
1125	Áwé
1126	at doogú awu.oowú tle ax̱ káx̱ ḵunawóosʼch,
1127	yées shaatkʼíx̱ áwé x̱at sitee.
1128	Ax̱ éesh áwé ax̱ káx̱ x̱ʼanawóosʼch wé Tom,
1129	«Goosú hú wé i séekʼ?»
1130	«Ha chʼu yú
1131	du tláakʼw x̱ánu hú yú Lingít aaní.»
1132	«Yéi yanasḵá tle tléixʼ yakyee ax̱ x̱áni ashunax̱laxeex.
1133	Tlax̱ xʼéig̱aa áwé ax̱ tóog̱aa yoo x̱ʼayatánk
1134	Lingít x̱ʼéináx̱.
1135	A tóoxʼ x̱ʼashakʼwkalig̱ée,
1136	a tóoxʼ áwé tle yan wáat yáx̱ áwé yoo x̱ʼatangi neech,
1137	á áwé ax̱ tuwáa sigóo.
1138	Wéidax̱
1139	at kaxáshti tín jikḵwaḵéi.
1140	Chʼa tlákw a káx̱ ax̱ ée dahoon neech,» yú.á.
1141	Á áwé du x̱ánde nx̱agútch, all day du x̱áni ḵanúkch,
1142	du een yoo x̱ʼax̱la.atgi neech.
{Page = 154}
1143	Sitgawsáan áwé du secretary tle haa x̱ʼéix̱ at nateech tle,
1144	chʼa wé át tooḵin yé.
1145	Hú tsú ax̱ een sh kalneek neejín,
1146	Tʼaaḵú Ḵwáan wé yéi yaa yagwéiji,
1147	ḵa wé aag̱áa sgóoni yoo yagutgu yé,
1148	gooshúḵ táakwde yaa nagúdi,
1149	chʼu tle chʼa wé yéi kwsagéinkʼi wé kindergarten x̱á,
1150	tle wé Lingít at yátxʼi tín áwé áa yoo ya.átk wé sgóon.
1151	Áwé
1152	tle yú dikéedáx̱ x̱áawé tle yóo
1153	ḵuyatee wé ferryboat anax̱ ḵux̱ yé niyaadé,
1154	tle wé íḵde.
1155	Áa gíwé wé wasóos áwé áa dax̱ du.eenín yú.á chʼáakw wé—
1156	chʼáakw!—
1157	wé slaughterhouse áa yéi téeyin yóo akanéek.
1158	Á áwé wé sgóonde yoo a.átgi wé áx̱ ach kadushx̱ʼílʼaa yé,
1159	áwé wasóos x̱ʼásʼi áwé yú.á tle yóo, wé dligéixʼi aa tle,
1160	tle udulyeix̱ch xátʼaa yís.
1161	Á áwé aan ách has ach kooshx̱ʼílʼaa neech wé Lingít at yátxʼi tin.
1162	Adax̱ áwé awshigóok wé—
1163	chʼu tle chʼa wé kindergarten-dáx̱,
1164	Lingít at yátxʼi tín sgóoni yoo átgi—
1165	tle awshigóok wé Lingít x̱ʼéináx̱ yoo x̱ʼatánk,
1166	ḵa yá ḵaa saaxʼú tle dax̱ awsikóo.
1167	Jée-! Lingít x̱ʼéináx̱ áwé yoo x̱ʼatángin aag̱áa.
1168	Tle xáanaa supper ít áwé tsá x̱at jinaaḵch.
1169	Héʼ! wé ḵóok tle yax̱ shawoolhíkch wé at x̱ʼax̱éedli,
1170	wé at doogú,
1171	kinaa.át x̱áawé, sháa kinaa.ádi áwé aadáx̱ adag̱ahoonín,
1172	daa sá, yáxwchʼi kaxáshti,
1173	dax̱ x̱ʼadlitsínxʼ x̱á wé át.
1174	A x̱oo áwé tsú wé sʼigeidí doogú ḵa wé kóoshdaa,
1175	tle dax̱ wudixwaji aa tle a káa yan ool.aatch, «Haaw,
1176	gala.á aan
1177	neildé,
1178	i jeedé x̱wsineeyi áat áwé,»
1179	yóo x̱at daayaḵáa neech.
1180	Du x̱áni ḵanúkch all day, you know.
1181	A yéi áwé
1182	chʼa daa sá
1183	ax̱ een kadunéek
1184	át ux̱sa.aax̱ch.
1185	Yéi x̱at daayaḵáayin ax̱ éesh,
1186	«Aadóo sá sh kalneek
1187	du x̱ʼéit yisa.aax̱í,
1188	léel chʼa a katʼóotdáx̱ kei idagútjiḵ a náḵ.
{Page = 156}
1189	Tle yan sh kawulneegí wé lingít sh kalnik aa,
1190	aag̱áa tsá.
1191	Ḵa tlél uldzée, «Gunalchéesh,» yóo yoo yanaḵéik.
1192	Chʼoo yéi ḵeenoogú áyá
1193	chʼu tle wooch x̱ooníde yéi yaa kg̱isanée.
1194	Át ḵuhéini áwé wé i yátxʼi een kakg̱ilaneek,
1195	hás ḵu.a áwés tsu hasdu yátxʼi tín has akagux̱laneek.
1196	A yéi áyá haa téeyin uháan,
1197	naalée aax̱ yá ḵustí,
1198	yá i een katulanik ḵustí,
1199	from way background,»
1200	yéi áwé x̱at daayaduḵáayin, x̱át.
1201	Á áwé,
1202	a káx̱ x̱at x̱ʼanduwóosʼ yáa
1203	culture,
1204	yatʼéexʼi át áwé tsu ḵóo dultéewu,
1205	ḵa chʼa yá ḵaa x̱ʼakdadúgudáx̱ wudugoodí,
1206	itʼs going to hurt my feeling,
1207	ax̱ toowú kei kg̱wanéekw.
1208	Tlél a yáx̱ ax̱ tuwáa utí
1209	tlax̱ hasdu téix̱ʼ tóodáx̱ has akakg̱wa.aag̱ú.
1210	Chʼa a ḵíndáx̱ kei has gux̱daléet.
1211	Ḵúdáx̱ yatʼéexʼ,
1212	yéi áwé x̱waajée.
1213	Haaw,
1214	shayadihéini át áwé ax̱ een akaneegín wé ax̱ éesh,
1215	ḵa yéi tsú x̱at yawsiḵaa ax̱ éesh,
1216	«Kʼei, chʼáakw áwé
1217	chʼu haa shukaadé ḵu.oo,
1218	hás áwé tle tléixʼ áwé hít nadu.eich, tle yóo,
1219	wé taakwhídi.
1220	Tle yóo áwé g̱aḵéech
1221	yá kooḵx̱ʼatú yú.á.
1222	Kʼadéin kát oodu.aakch, nastʼáax̱ʼch áwé, héʼ!
1223	yá aag̱áa has sh kalnik yé.
1224	Á aag̱áa áwé yéi haa yawduwajee,
1225	‹Yee gu.aa yáx̱ xʼwán!
1226	Yee yoo x̱ʼatángi xʼwán yishatʼíxʼ!»›
1227	Kʼe yú yayatʼi
1228	chʼa daa sá, chʼu aas óosh gí neil aan aawagút,
1229	adax̱ tláakw yú aan wooshduyíg̱in awug̱agoot,
1230	chʼa xʼáan tóonáx̱.
{Page = 158}
1231	Chʼa yú gukshutóot aa ḵa chʼu yú a dagiygéit aa,
1232	ḵa chʼu yá a daat ḵeení,
1233	yaadé áwé shakg̱washx̱éen wé aas,
1234	ḵa tsu yáanáx̱ aa yaadé tsú aa shakg̱washx̱éen.
1235	Yéi áwé yatee yoo x̱ʼatánk,
1236	«Ách xʼwán x̱ʼayeeshtʼíxʼ!»
1237	Wáa yateeyi aa yú dáaḵ kaadáx̱,
1238	yú Deisleen Áayi,
1239	aadáx̱ aa ḵu.oo áyá yáaxʼ eiḵ u.aatch.
1240	Wáa yateeyi aa gaaw sáwé wé
1241	Taagíshdáx̱ haat oo.aatch.
1242	A yéi at teeyí áwé sh x̱ʼadushtʼíxʼx̱,
1243	tlél chʼa koogéiyi yóox̱ x̱ʼadutaan.
1244	A yayeex̱ yaa tudutánch aadé ḵuyakg̱waḵaa yé,
1245	ḵaa yát shaashx̱éeng̱aa.
1246	Itʼs pretty good yá aadé gís yéi has akaawaneegi yé?
1247	Áyá yakʼéi, át wudusgoodí,
1248	aan wooshduyíg̱in ayawugoodí,
1249	chʼa yéi yateeyi ḵáa yaadé áwé shakg̱washx̱éen wé át,
1250	yéi áwé yatee wé yoo x̱ʼatánk, yéi áwé x̱ʼayaḵá ax̱ éesh.
1251	Thatʼs true.
1252	Wáa yateeyi aa sáwé chʼa a káa yan woox̱adáaych wé yeedadi ḵáawu.
1253	Héʼ! neil wusheexí,
1254	«Yóo áyá at yatee, ḵa yóo áwé at yatee, ḵa yóo.»
1255	Chʼa áa ḵanúkch, ḵaa x̱ʼéit ux̱sa.aax̱ch.
1256	Ha yoo x̱ʼatángi eetínáx̱ áwé
1257	tlél has ach woong̱aajeeyi ḵáa ḵoostí.
1258	A yaadé áwé chʼa tlákw yóo ḵuyatee wé haa aaní,
1259	chʼa xʼoonináx̱ sáwé áa haa yatee,
1260	chʼa aan.
1261	Ha ldakát chʼu wé yées ḵáaxʼw tin áwé
1262	tlél tsu gíwé tsu aadóo sá ax̱ x̱ʼéide toowú unéekw.
1263	Tsu daa sá hasdu een kax̱aneek tle kʼadéin, chʼa kalxʼáanḵ,
1264	you know, tle kʼadéin.
1265	Tsu daa sá a káx̱ has x̱at x̱ʼeiwawóosʼ yá daḵéisʼ,
1266	«Ha yóo áyá yéi daaduné ḵa yóo.»
1267	«Ha ax̱ jiyís kínde xásh wé a kaayí,»
1268	chʼa hasdu x̱ʼayáx̱.
1269	Tlél «Haandé wé dáanaa,» tlél yéi s daawoox̱aḵá.
1270	«Yáadu á, yóo kg̱isanée,
1271	ḵa yóo áyá kg̱isanée.
1272	Yáadu dax̱ x̱wasikwéy yáat,
1273	aadé kagux̱dagei yé áyá yáat.
1274	Haaw, yáadu á, át yakg̱ee.óo, líl ḵut kei eeg̱íxʼjiḵ.»
1275	Wáa ng̱aneen sáwé
1276	tsáaxʼ kaayí hasdu jiyís kínde x̱axash neech yáat.
1277	«Góok, yáadu.»
{Page = 160}
1278	Áa has shukx̱ajeisʼ wáa sáyú s agux̱sanée.
1279	Wé tléináx̱ yateeyi aa tle kʼadéin yaa ndaḵéin, tle chʼa
1280	daa sáwé tsáaxʼ kaayí, téel kaayí, wé sʼáaxw kaayí,
1281	daa sá ax̱ éex̱ akax̱lax̱óox̱ch,
1282	du jiyís kínde x̱axáash.
1283	Tlél a káa ḵéixʼi hasdu éex̱ ux̱ax̱oox̱,
1284	chʼa hasdu eedé áwé yaa nax̱dashéen,
1285	has agax̱shagóogu yís.
1286	A yéi a daa ax̱ tutée neech,
1287	wáa yateeyi yéixʼ,
1288	chʼu tle ldakát
1289	chʼu xʼoonkʼínáx̱ sáwé áa haa yatee,
1290	chʼa ldakát sʼé tle yá ax̱ toowú aadé yateeyi yéiyáx̱ has yatee.
1291	Aag̱áa shákdéiwé new generations tle yóo haa ítde yóode kg̱wa.áat.
1292	Ha a x̱oo.aa áwé yóo
1293	yóo ḵuyatee, á áyá ách
1294	tlél ux̱ateen aadé yax̱ yagax̱tusatee yé.
1295	Ḵúdáx̱ dáanaa kawdudzixát.
1296	X̱át ḵu.a chʼu tle
1297	chʼa wáa sá ax̱ jeet wuduwatée yú.á,
1298	«Gunalchéesh, thank you,»
1299	tlax̱ xʼéig̱aa aax̱ sh tug̱áa x̱at ditee.
1300	Tlél yéi yoo woox̱aḵéik,
1301	«Yóo áyá x̱at gax̱yeeḵéi ḵa yóo áwé x̱at gax̱yilatéen,»
1302	I never say that.
1303	Tlél ax̱ tuwáa ushgú.
1304	Chʼa wáa sá has tuwatee chʼa a yáx̱ áwé.
1305	A yaadé áwé tle chʼa wé yées ḵáaxʼw ḵa wé yées shaaxʼwsáani,
1306	«Tlax̱ wáa sákwshégé has iya.óo gí chʼas wa.é,»
1307	yóo x̱at daayaduḵáa neech.
1308	Ax̱ toowú has ayatéen ách áwé.
1309	Tlél chʼa xʼáan tóonáx̱ yóo ḵoox̱anook,
1310	tle chʼa á áwé ax̱ éesh aadé x̱at shukaawajayi yéiyáx̱,
1311	a yaadé áwé.